MERGENTHALER, Ottmar (1854-1899)
Alman asıllı ABD’li mucit. Linotip adı verilen dizgi makinesini geliştirerek, matbaacılıkta dizgi işleminin otomatikleşmesini sağlamıştır.
11 Mayıs 1854’te Almanya’nın Württemberg Eyaleti’nin Hachtel kentinde doğdu, 28 Ekim 1899’da ABD’nin Maryland Eyaleti’nin Baltimore kentinde öldü. Ailesinin maddi koşullarının yetersizliği nedeniyle öğrenimini sürdüremeyerek 14 yaşındayken bir saatçinin yanına çırak olarak girdi. 18 yaşma geldiğinde, askere gitmemek amacıyla ülkesinden ayrılarak ABD’ye yerleşti. Önce Washington’da, 1876’dan sonra da Baltimore’da bilimsel aletler üreten bir şirkette çalışırken, baskı klişeleri hazırlayacak makinelerin geliştirilmesine yönelik araştırmalar yaptı. Bu aygıtların yapımında istediği sonuca ulaşamadıysa da, 1883’te kendi adına bir atölye kurarak bu alandaki girişimlerini sürdürdü ve 1864’te linotip adı verilen makineyi yaparak dizgi işlemini otomatikleştirmeyi başardı. 1885’te kurduğu ortaklıkla makinelerinin seri üretimine geçti ve buluşu ilk kez 1886’da New York Tribüne gazetesinin basımında kullanıldı. Makinenin yararlarını kısa sürede kavrayan gazete sahipleri oluşturdukları bir konsorsiyumla Mergent-haler’in şirketini devraldılar.
Gutenberg’in 1440’larda tipografik basım tekniğini icat etmesinden sonra baskı makinelerinde birçok yenileştirme yapılmasına karşın, dizgi işleminde 1860’lara değin önemli bir gelişme sağlanamamıştı. Harfler satır boyunca tek tek elle diziliyor, satırların alt alta bağlanmasıyla da sayfa ya da sütun klişesi oluşturuluyordu. Basım tamamlandıktan sonra klişe çözülerek, harfler yine elle hurufat kutusundaki gözlerine yerleştiriliyordu.
Mergenthaler’in geliştirdiği ve İngilizce “line-of-type” (harf satırı) sözcükleriyle adlandırdığı linotip makinesinde, klişeler yine satır düzeninde, ama harflerin tek tek yan yana getirilmesiyle değil blok halinde dizilir. Dizgici, yazı makinesindekine benzeyen bir klavyede, harf, rakam ve noktalama işaretlerinden oluşan karakterleri vurmaya başladığında ilgili karakterlerin dişi kalıpları (matria) düşerek satır biçiminde dizilir. Bir potada ergimiş durumda bekletilen metal kurşun yine makine aracılığıyla bu dişi kalıpların içine dökülür. Kısa bir süre sonra kurşunun donmasıyla satır klişeleri bütün halde kalıptan ayrılır; makine, dişi kalıpları yeniden kullanılmaya hazır biçimde yerine bırakırken, art arda dökülen satırları sütun ve sayfa düzeninde toplar. Basım işlemi tamamlandıktan sonra kurşun hurufat eritilmek üzere yeniden potaya atılır.
Saatte 5.000 ile 7.000 arasında harf dizebilen linotiple, bir tipo dizgi ekibinin yaptığı işin, aynı süre içinde yaklaşık on katının yapılabilmesi olanaklı duruma gelmiş, böylece basım hızı artmış, maliyet düşmüştür. Mergenthaler’in buluşundan dört yıl kadar sonra altmıştan çok linotip makinesi ABD ve Avrupa’da kullanılmaya başlanmış, gazete tirajlarında ve yayın sayısında hızlı bir artış gerçekleşmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi