LUMUMBA, Patrice (1925-1961)
Kongolu (Zaire) devlet adamı. Belçika’ya karşı verilen bağımsızlık mücadelesinin önderidir.
Patrice Emery Lumumba, 2 Temmuz 1925’te Kasai bölgesindeki Katoka-Kombe’de doğdu, Ocak 1961’de Katanga’da öldü. Yoksul bir Katolik ailenin oğluydu. 1938’de Protestan misyonerler okulunda
öğrenim görmeye başladı. İki yıl sonra öğrenimini yanda bırakarak Kindu kentine gitti ve bir kalay şirketinde çalışmaya başladı. Bu dönemde bir Belçika sömürgesi olan Kongo’nun gelişmesinin tek yolunu Belçikalılarla işbirliğinde gören Lumumba, Belçika yurttaşlık belgesi aldı. Leopoldville (bugün Kinşasa) ve Stanleyville (bugün Kisangani) kentlerinde posta memuru olarak çalıştı.
1955’te Belçika İşçi Sendikaları Federasyonu’ndan bağımsız bir memur sendikasının Orientale bölgesi başkanı oldu. Aynı yıl Kongo’daki Belçika Liberal Partisi’ne girdi. Kongo’ya gelen Belçika kralıyla tanışarak Kongo’nun sorunlarını tartıştı. Bağımsızlıkçı akımların gelişmekte olduğu bu yıllarda bağımsızlık düşüncesini benimsemeye başladı. 1956’da Belçika sömürgeler bakanının davetlisi olarak Belçika’ya gitti. Dönüşünde postanedeki bir yolsuzluğa karıştığı gerekçesiyle tutuklandı. Bir yıl sonra serbest bırakılarak bir bira fabrikasında çalışmaya, başladı.
Kongo Ulusal Hareketi partisini kurması
Bu sırada bağımsızlık hareketi güç kazanmış, çeşitli siyasi partiler kurulmuştu. Lumumba da Ekim 1958’de MNC (Mouvement National Congolais — Kongo Ulusal Hareketi) adlı partiyi kurdu. Aralık 1958’de Gana’nın başkenti Akra’da yapılan Afrika Halkları Toplantısı’na MNC adına katıldı. Ardından Akra’da Afrika’nın bağımsızlığına ilişkin alınan kararları halka anlatmak için çeşitli mitingler düzenledi. Bağımsızlık hareketinin giderek yaygınlaşması üzerine Belçika hükümeti Ocak 1959’da bir bildiri yayımlayarak Aralık 1959’da yapılacak belediye ve eyalet seçimlerinden sonra Kongo’ nun aşamalı olarak bağımsızlaşacağını açıkladı. Bu açıklamayı yeterli görmeyen Lumumba önce geçici bir hükümetin kurulmasını daha sonra seçimlere gidilmesini istedi ve aksi halde seçimleri boykot edeceklerini açıkladı. Lumumba’nın bu kararı diğer siyasi partiler tarafından da desteklendi. Boykot kararı Belçika hükümetinin Kongo halkı üzerindeki baskıları daha da artırmasına neden oldu. Ekim 1959’da Stanleyville’de çıkan olaylarda 30 kişi öldü ve Lumumba halkı ayaklanmaya kışkırttığı gerekçesiyle sömürge yönetimi tarafından tutuklandı.
MNC kararını değiştirerek partinin gücünü göstermek amacıyla seçimlere katıldı ve büyük başarı kazandı. Ocak 1960’ta Brüksel’de Kongo’daki tüm parti başkanlarmın katıldığı bir yuvarlak masa toplantısı düzenlendi. Toplantının amacı bağımsızlığın tarihini ve koşullarını saptamaktı. MNC ileri gelenlerinin Lumumba olmadan toplantıya katılmayacaklarını bildirmeleri üzerine serbest bırakılan Lumumba toplantıya katıldı. Toplantı sırasında Belçika hükümetinin desteklediği Conakat Partisi başkam Çombe’nin Kongo’da yarı özerk bir eyaletler konfederasyonu kurulması önerisine karşı çıkarak güçlü merkezi bir hükümetin kurulmasını savundu. Toplantı sonunda Lumumba’nın önerileri kabul edilerek Mayıs 1960’ta seçimlerin yapılması ve 30 Haziran’ın bağımsızlık günü olması karara bağlandı.
Başbakan olması
Ulusal seçimlerin sonunda MNC Kasavubu önderliğindeki ABAKO (Alliance des Ba-Kongo-Bakongolar İttifakı) ile ortaklaşa bir yönetim kurdu. Lumumba başbakan, Kasavubu cumhurbaşkanı oldu. Çombe başkanlığındaki Conakat Partisi Ulusal Meclis’e çok az sayıda milletvekili sokabilmesine karşı Katanga Eyalet Meclisi’nde çoğunluğu elde etti. 5 Temmuz 1960’ta Belçikalılar tarafından kurulmuş olan Kamu Gücü adlı güvenlik örgütünde ayaklanma çıktı. Birkaç gün sonra ise Kongo’nun maden yataklarına sahip en zengin bölgesi Katanga’da Çombe bağımsızlığını ilan etti. Kongo ve Katanga birlikleri arasında çatışmaların şiddetlenmesi üzerine Belçika, yurttaşlarının can ve mal güvenliğini sağlamak gerekçesiyle, Kongo’ya asker gönderdi. Belçika birliklerinin Katanga’ya destek sağlaması üzerine Lumumba, Birleşmiş Milletler’e başvurarak Belçika birliklerinin Kongo’dan çekilmesini ve bölgeye barış gücü gönderilmesini istedi. Kongo’ya gönderilen barış gücünün Katanga’ya karşı etkin olamaması üzerine SSCB’den yardım isteyeceğini açıklayan Lumumba, 5 Eylül 1960’ta cumhurbaşkanı Kasavubu tarafından görevinden alındı. Görevinden ayrıldığını öğrenen Lumumba radyoevine giderek yaptığı konuşmada Kasavubu’yu vatana ihanetle suçladı. 14 Eylül 1960’ta bir darbe yaparak yönetimi ele geçirin Mobutu’yla anlaşan Kasavubu görevini sürdürdü.
2 Aralık 1960’ta Mobutu yönetimi tarafından yakalanan Lumumba, 17 Ocak 1961’de bir uçağa bindirilerek Katanga’ya gönderildi ve birkaç gün sonra işkence edilerek öldürüldü. 1966’da onu ölüme yollayan Mobutu tarafından ulusal kahraman ilan edildi.
• KAYNAKLAR: G.Heinz ve H.Donnay, Lumumba: The Last Fifty Days, 1970; J.V.Lierde, La Pensee politique de Patrice Lumumba, 1963; Topuzoğlu, Kongo Kurtuluş Savaşı, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi