MACHEL, Samora (1933 – 19 Ekim 1986)
Mozambikli siyaset ve devlet adamı. Ulusal kurtuluş hareketinin önderi olarak bağımsızlıkla birlikte devlet başkanı olmuştur.
Samora Moises Machel 29 Eylül 1933’te Lourenco Marquez’de (bugün Maputo) doğdu. Şangan kabi-
lesindendir. Bir süre hastabakıcılık yaptıktan sonra, 1962 Haziran’ında üç ayrı grubun birleşmesiyle kurulan FRELİMO’ya (Mozambik Ulusal Kurtuluş Cephesi) katılarak Portekiz sömürgeciliğine karşı etkin mücadeleye girişti.
Aynı yıl iki yüz elli FRELİMO militanı ile birlikte askeri eğitim görmek üzere Cezayir’e gönderildi. Daha sonra komşu Tanzanya topraklarında gerilla eğitim kamplarının kurulması çalışmalarında yer aldı. 25 Eylül 1964’te Cabo Delgado ve Niassa bölgelerinde başlatılan silahlı mücadelede üstün başarılar göstererek 1966’da FRELİMO gerilla kuvvetlerinin başkomutanı oldu. Güçlenen birlikleri düzenli bir ordu haline getirerek 1968’de Tete bölgesinde yeni bir savaş cephesi açtı. FRELİMO’nun kurucusu ve başkanı Eduardo Chivambo Mondlane’ın 3 Şubat 1969’da öldürülmesi üzerine onun yerine geçti ve Mayıs 1970’te bu göreve resmen seçildi. Batılı devletlerin yanı sıra ırkçı Güney Afrika ve Rodezya’dan yardım alan Portekiz’in 1972’de 70.000 kişilik bir kuvvetle başlattığı geniş çaplı saldırının boşa çıkarılmasından sonra bir dizi askeri başarı elde edildi. Böylece 1973’e gelindiğinde FRELİMO ülke topraklarının yaklaşık dörtte birlik bir bölümünde bağımsız bir yönetim kurdu. Portekiz’deki faşist yönetimin 25 Nisan 1974’te askeri bir darbeyle yıkılmasından sonra kurulan yeni hükümet sömürgeler sorununu barışçı bir yoldan çözmeyi benimseyince aynı yıl içinde ateşkes antlaşması yapıldı. Eylül 1974’te başlayan görüşmelerde Mozambik kuruluna başkanlık eden Machel, bağımsızlığın ilan edildiği 25 Haziran 1975’te devlet başkanlığına seçildi. Beyazlardan oluşan ordu ve polis örgütü içindeki eski faşist rejim yanlılarının başlattığı ayaklanmayı bastırdıktan sonra, siyah çoğunluğa dayalı yeni bir yönetim biçimi kurmaya ve iktisadi alanda sosyalizme yönelik bir kalkınma programı uygulamaya koyuldu. SSCB ve ÇHC’den büyük çapta yardım aldı. 1976’da öbür komşu ülkeler gibi denize çıkışını Mozambik üzerinden sağlayan ırkçı Rodezya’ya sınırlarını kapattı. 1977’de komşu ülkelerle bir cephe oluşturarak Rodezya’daki beyaz yönetime karşı çarpışan gerillaların Mozambik topraklarından saldırılar düzenlemesine yardımcı oldu. Buna misilleme olarak kışkırtılan MNR (Mozambik Ulusal Direnişi) adlı karşıdevrimci hareketi etkisiz kılmak için ülke çapında halk milisleri kurdu. Aynı yıl FRELİMO’yu sosyalist bir parti haline getirme çalışmalarına girişti. Ancak çeşitli alanlarda atılan adımların pek başarılı sonuçlar vermemesi üzerine 1980’de bir düzeltme kampanyası açarak daha ılımlı ve yumuşak yöntemler izlemeye başladı. Özel mülkiyetin sınırlarını genişletti ve Batılı devletlerle bozulan ilişkilerini canlandırarak kredi almaya çalıştı, 1983’te savunma bakanlığı görevini de üzerine aldı.
Zambiya’da katıldığı bir zirve sonrası yetkililerin geceyi orada geçirmesi ısrarlarına rağmen Machel, 19 Ekim 1986 tarihinde bindiği uçak Mozambik’e dönüşünde Güney Afrika’da düştü. Machel’in de içlerinde bulunduğu 33 kişinin öldüğü kazanın Güney Afrika hükümeti kesin bir bağlantısı olduğunu inkar etmesine rağmen, bundan Güney Afrika hükümetinin sorumlu olduğunu birçok kişi tarafından inanılıyor. Kaza ilgili çeşitli komisyon raporlarına rağmen tartışmalar güncelliğini korumaktadır. Olay yerinde Machel için bir anıt 1999 yılında inşa edilmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi