ABAZA MEHMED PAŞA ( ? – 1634)
Osmanlı veziri. Anadolu’da ayaklanarak devlet güçleriyle çarpışmıştır.
Celalîler içinde en önemlilerinden biri olan ve Trablusşam ile Humus’u ele geçirerek bağımsızlığını ilan eden Canbuladoğlu Ali Paşa’nın hazinedarıydı. Sadrazam Kuyucu Murad Paşa 1607’de İskenderun yakınlarında, Canbuladoğlu’nu yendi. Bu savaşta esir düşen Abaza Mehmed, o sırada yeniçeri ağası olan Halil Ağa’hın (sonradan Halil Paşa) ricası üzerine serbest bırakıldı. Halil Paşa kaptan-ı derya olunca Abaza Mehmed’e kalyon komutanlığı verdi; 1617’de vezir-i azamlığa getirilince de onu Maraş valiliğine atadı. Abaza Mehmed 1621’de Erzurum valiliğine getirildi. Sultan II. Osman’ın veniçerilere karşı tutumundan cesaret alarak yeniçerileri Erzurum Kalesi’nden çıkardı. Yeniçerilerin İstanbul’a gelerek şikâyet etmeleri üzerine, Abaza Mehmed görevinden azledilerek Sivas valiliğine atandı. Ama o, valiliği reddetti ve yeniçeriler tarafından öldürülen II. Osman’ın intikamını alacağım öne sürerek ayaklandı. Otuz bin kişi topladıktan sonra Sivas ve Ankara üzerine yürüdü. Ele geçirdiği kapıkulu ocağı mensuplarını öldürdü. Çevredeki beylerin bir kısmı onunla birleşti. Kaleyi kuşattı, ama Ankara’yı alamadı ve kışı geçirmek için Niğde’ye gitti.
1624’te sadrazamlığa getirilen Çerkeş Mehmed Paşa, bu ayaklanmayı bastırmakla görevlendirildi. Kayseri yakınında yapılan çarpışmada Türkmenler ve ayaklanan valilerden bazıları hükümet güçlerine katılınca Abaza Mehmed yenildi, kaçarak Erzurum Kale-si’ne kapandı. Varılan anlaşma sonucu ve yaklaşan kış koşullarında Erzurum’u kuşatmanın zorluğu karşısında, Abaza affedildi ve Erzurum valiliğinde bırakıldı. Ancak, kaleye bir yeniçeri kıtası konulması ve Abaza’nın bunlara dokunmaması şart koşuldu. Böylece, 1624’te, Abaza isyanı bir süre için durdu.
1627’de sınırdaki Ahıska Kalesi İranlılar tarafından kuşatılınca, bu bölgeye Dişlek Hüseyin Paşa komutasında bir ordu gönderildi. Bu arada kendisinin de öldürüleceğinden kuşkulanan Abaza Mehmed, Erzurum önlerine gelen ordudaki yeniçerileri ve Dişlek Hüseyin Paşa’yı, bir baskınla öldürdü, birçok paşayı esir aldı.
Halil Paşa Erzurum’a gelerek Abaza Mehmed’i kuşattı, ancak başarılı olamayarak geri döndü. 1628’de sadrazam olan Boşnak Hüsrev Paşa, ordunun kış karargâhı olan Tokat’a gitti. Abaza’nın yanından kaçarak Tokat’a gelen beyleri, Hüsrev Paşa koruduğu ve ödüllendirdiği için, Abaza Mehmed’in gücü giderek azalıyordu. Abaza tehlikeyi anlayıp İran şahından yardım istedi. Şah Abbas birkaç bin kişilik bir . kuvvet gönderdi. Ancak Hüsrev Paşa bunu haber alarak acele hareket etti ve Şah Abbas kuvvetlerinden önce Erzurum’a vararak Eylül 1628’de kaleyi kuşattı. Yenileceğini anlayan Abaza Mehmed teslim oldu. Hüsrev Paşa ile birlikte İstanbul’a gelen Abaza’yı IV. Murad affetti ve Bosna valiliğine atadı.
Abaza Mehmed Bosna’dan sonra Belgrad’a gitti ve kentin güneyindeki bir tepe üstünde, sonradan “Abaza Köşkü” diye anılan bir köşk yaptırdı. Buradan Vidin Sancağı’na gönderildi. 1633’te Lehler’e karşı savaştı. Daha sonra İstanbul’a çağrılarak, savaşlar hakkında padişaha bilgi vermesi istendi. Böylece IV. Murad’ın musahipleri, yani onun sohbet ettiği, bilgi aldığı kişiler arasına girdi, onun maivetinde Edirne’ye gitti. 1634’te Rumlar’la Ermeniler arasında çıkan bir anlaşmazlıkta Ermeniler’i tuttuğu ve onlardan rüşvet aldığı öne sürülerek İstanbul’da idam edildi.
Ayaklanmaları 16. ve 17. yy’larda Anadolu’da çıkan Celali isyanlarının bir halkası olan Abaza Mehmed Paşa, kendine özgü giyimiyle Osmanlı erkek giyiminde “Abaza kesimi” denilen veni bir moda yaratmıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi