ABDURRAHMAN HAN (1844-1901)
Afgan emiri. Güçlü bir yönetim kurarak aşiretleri merkezi denetim altına almıştır.
Afganistan’da Barakzay hanedanının kurucusu Dost Muhammed Han’ın torunu, Efdal Han’ın oğludur. Çocukluğu Kabil’de geçti. 1850’de babası Efdal Han’ın Belh valisi olması üzerine Afgan Türkistanı’na gitti ve on yıl orada kaldı.
1863’te Dost Muhammed’in ölümü üzerine, oğullan arasında taht kavgaları başladı. En güçlü durumdaki Şir Ali, üvey ağabeyleri Azam ve Efdal’ı yenerek emirliğini ilan etti. Bu olay üzerine 1869’da Rus Türkistanı’na sürgüne giden Abdurrahman Han, 1879’da Şir Ali’nin ölümüne değin Semerkant’da yaşadı. Bu yıllarda, amcası Azam ve babası Efdal’le birlikte Şir Ali’ye karşı sürekli mücadele etti.
1878’de, İngilizler Afganistan’a girince, Şir Ali yerini oğlu Yakub’a bırakarak Rusya’ya sığındı, bir yıl sonra da öldü. Kabil’i alan Ingiliz güçleri Mayıs 1879’da Yakub’la Gandamak’ta bir antlaşma imzaladı. Bu antlaşmaya göre, Ingilizler, Yakub’un emirliğini tanıyor ve onu düşmanlarına karşı korumayı üstleniyordu. Buna karşılık Afganistan’da bir İngiliz elçiliği bulundurma ve Afganistan’ın dış ilişkilerinin, İngiliz-ler’in öneri ve istekleri doğrultusunda düzenlenmesi hakkını elde ediyorlardı. Afganistan’a yollanan İngiliz elçi kısa bir süre sonra öldürülünce, İngiliz güçleri Kabil’e girdi; Yakub’u tahttan indirerek Hindistan’a sürdü. Afganistan’a gelen Abdurrahman’ı halk iyi karşıladı. Yapılan görüşmeler sonucu Ingilizler Abdurrahman’m emirliğini tanıdı, ama Kandahar’ın ayrı bir yönetimi olmasını istediler. İngilizler’in Afganistan’da temsilci bulundurmanın gereksizliğini kabul ederek çekilme hazırlıklarına başladığı sırada, Yakub Han’ın kardeşi Eyüp Han’ın bir İngiliz birliğini yenerek Kandahar’ı ele geçirdiği öğrenildi. Hint ve Ingiliz birliklerinden oluşan bir askeri güç, Eyüp Han’ı yenilgiye uğrattı. Kandahar, Abdurrahman’m seçtiği bir yöneticiye bırakıldı ve İngilizler Afganistan’dan çekildi.
Herat’dan bir kez daha saldırıya geçen Eyüp Han, Abdurrahman Han tarafından yenilgiye uğratıldı ve İran’a kaçtı. Abdurrahman, Kandahar’ı ve Herat’ı egemenliği altına aldı.
Abdurrahman Han, 1880-1887 arasında iç ayaklanmaları bastırmakla uğraştı. Önce Galzay aşiretinin, sonra amcası Azam’ın oğlu İshak’ın, son olarak da Hazara aşiretlerinin ayaklanmalarını bastırdı. Aşiretleri kendine bağlamak için acımasız yöntemler kullanmaktan kaçınmadı; köylerin yıkılması, ailelerin dağıtılması, bu aşiretlerin Abdurrahman’dan nefret etmelerine yol açtı. Ayaklanmayan aşiretlere ise yumuşak davrandı. Ülkede yönetimim yeniden düzenleyerek aşiret temeline dayalı bir toplumda iyi örgütlenmiş bir hükümet kurdu. Sanayi ve ticaretin gelişmesine önem verdi. Bu amaçla yabancı uzmanlar getirtti; tüketim malları ile tarım araçları sanayii kurdu. Savaş gereci yapmak için makine ithal etti.
İngiltere ve Rusya ile dengeli bir ilişki kurdu. Döneminin en önemli olayı Rusya’yla kuzeybatı sınırının çizilmesidir. 1893’te Kabil’de yapılan ve Sir Mortimer Durand başkanlığında bir İngiliz delegasyonunun da katıldığı görüşmelerde, Abdurrahman, Durand çizgisi olarak adlandırılan sınırı kabul etti.
Uzun yıllar hastalık çeken Abdurrahman, geçirdiği felç sonucu öldü. Yerine büyük oğlu Habibullah Han geçti.
• KAYNAKLAR: J.A. Gray, My Residence at the Court of the Amir, 1895; Sultan Muhammed Han, Life of Abdurrahman, 1900; S.Wheeler, The Amir Abdurrahman, 1895.
• BAKINIZ: DOST MUHAMMED.