ABDURRAHMAN SAMİ PAŞA (1792-1881)
Osmanlı devlet adamı, maarif nazırı. Girit isyanının bastırılmasında etkili olmuştur.
Mora yarımadasında Trapoliçe’de doğdu. Halveti şeyhlerinden Ahmed Necib Efendi’nin oğludur. Babasından ve özel öğretmenlerden ders aldı. Genç yaşta şiir yazmaya başlayınca babası, Sami mahlasını verdi.
1821 Mora ayaklanması sırasında ailesi ile birlikte Yunanlılar’a esir düştü. Babası esarete dayanamayarak öldü. 1823’te İngiliz elçisinin aracılığı ile Mısır’a geçti ve Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın hizmetine girdi. Mehmed Ali Paşa’nın isteği üzerine kendisine Mora ayaklanmasının çıkış nedenlerini ve gelişmesini anlatan bir rapor sundu. Buna karşılık Bulak Matbaası müdürlüğüne atandı.
Mora ayaklanmasını bastırmak için Kavalalı’nın oğlu İbrahim Paşa’nın komutasındaki sefere katıldı. Mora geri alındı ise de Rusya, İngiltere ve Fransa’nın donanma göndermesi üzerine İbrahim Paşa Mısır’a dönmek zorunda kaldı (1827). Mehmed Ali Paşa’nın ölümüne değin (1848), burada çeşitli görevlerde bulundu. Abbas Paşa Mısır valisi olunca Sami Paşa -Stanbul’a döndü ve 1849’da Tırhala mutasarrıflığına ıtandı. Sırasıyla Rumeli müfettişliği (1850), Trabzon (1851) ve Vidin (1855) valilikleri, Meclis-i Tanzimat üyeliği (1856) gibi görevlerde bulundu. 5 Ekim 1856’da Maarif-i Umumiyye nazırlığına atandı. Girit ayaklanması başlayınca vali olarak Girit’e gitti. Ayaklanmanın bastırılmasından sonra eski görevine döndü. Meclis-i vâlâ, Meclis-i ayan üyeliklerinde bulundu. 23 Mayıs 1881’de İstanbul’da öldü. Abdüllatif Subhi Paşa ve Samipaşazade Sezai Bey’in babası, Hamdullah Suphi Tanrıöver’in büyükbabasıdır.
Nezareti sırasında nezaret müsteşarlığı ve mektupçuluğu (yazı işlerini yürütmekle görevli daire) kuruldu. Sıbyan mektepleri ve rüşdiyeler yeniden düzenlendi. Mekteb-i Mülkiye açıldı. Rümuzü’l-Hikem adlı yapıtı Avrupa’nın gelişmesinin, milliyet düşüncesine bağlanması gibi konuları içerir. Inşa-yı Sami, yazdığı mektuplardan örnekler ve bazı şiirlerini kapsar. Sergüzeşt-i Sami ise bir anı kitabıdır. Başından geçenleri ayrıntılı olarak yazmak istemişse de yapıtını tamamlayamamıştır. Yazılmış bölümleri, 1893’de Resimli Gazete’de yayımlanmıştır. Divan edebiyatı geleneğine bağlı şiirlerinde tasavvuf etkisi vardır.
• YAPITLAR: Rümuzü’l-Hikem, 1870; İnşa-yı Sami, 1873.
• KAYNAKLAR: M. Baydar, Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Anıları, 1968; I.M.K. İnal , Son Asır Türk Şairleri (2.bas.) 1969; Mahmud Cevad, Maarif-i Umumiyye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve icraatı, 1919.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi