AHÎ AHMED ÇELEBİ ( ? -1523)
Osmanlı hekim. Böbrekte ve diğer organlarda oluşan taşların etiyolojik açıklamasını yaptı.
II. Mehmed ve II. Bayezid dönemi hekimlerinden Şirvanlı ya da Tebrizli Mevlana Kemal’in oğludur. Doğum yeri ve tarihi kesin olarak bilinmiyor. Yalnız, 1463 yılına doğru babasının İstanbul’a gelip hekimliğe başladığı sıralar Ahî Ahmed’in 28 yaşında olması, 1435’te doğduğuna bir kanıt olabilir.
Hekimliği babasından, ayrıca devrin ünlü hekimleri Kutbeddin ve Altunizade’den öğrendi. Fatih Da-rüşşifa’smda hekimlik yaparken II. Bayezid’in güvenini kazanıp önce padişahın yemeklerini denetledi, sonra hekimbaşılığa atandı. 1523’te Hac’dan dönerken Mısır’da ölen Ahî Ahmed Çelebi, Çorlu, Hayrabolu, Edirne ve Şile’deki köylerinin gelirini Medine’ ye ve İstanbul’da yaptırdığı kendi adını taşıyan camiye vakfetti.
Ahî Çelebi, Türkçe yazdığı ve on bölüm halinde düzenlediği Risale-i Hasadü’l-Külye ve’l-Mesane adlı kitabında sidik torbası ve böbrek taşlarının oluşum nedenlerini, 16. yy’da geçerli olan “hılt” teorisine dayanarak açıklamaya çalışır. Ahî Çelebi’ye göre, bu taşların oluşumundan, vücuttaki kan, safra, irin ve balgam gibi dört suyuktan biri sorumludur. Suyuk dengesinin bozulmasına yol açarak taş oluşumunu hazırlayan en önemli etken olarak da beslenme bozukluğunu gösterir.
Ahî Çelebi ayrıca, İbn Sina’nın el-Kanun fi’t-Tıb adlı kitabına İbnü’n-Nefis’in yazdığı Mucez el-Kanun adlı şerhi Türkçe’ye çevirmiş, çevirinin önsözünde Arapça ve Farsça tıp kitaplarının yanında Türkçe tıp kitaplarının azlığını belirterek, Türkçe bilim dilinin gelişmesi gereğini vurgulamıştır.
• YAPITLAR: Risale-i Hasadii’l-Külye ve’l-Mesane, (ö.s.), 1948,
• KAYNAKLAR: A.A. Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim (4.bas). 1982; S.Buluç, “İbnü’n-Nefis’in İbn Sina’nın Kanunu’na yazdığı şerh, Mucez el-Kanun’un Ahmed b.Kemal tarafından Türkçe çevirisi”, Doğumunun 1000. Yıldönümü Milletlerarası İbn Sina Kongresi, 1980; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, 1893.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi