AHMED ESAD EFENDİ (1814-1889)
Osmanlı şeyhülislamı. Midhat Paşa ve arkadaşları için verilen idam kararını savundu ve onayladı.
Sultan II. Mahmud dönemi kadılarından Mehmed Said Efendi’nin oğludur. İstanbul’da doğdu, orada öldü. Kilisli Şeyh Osman Üryanı soyundan geldiği için Üryanizâde diye anılmıştır.
Hoca Abdullah Efendi ve Ahıskalı İsmail Efendi’den ders gördü. Eminbeyzâde Abdülkadir Bey’den hat dersleri aldı. 1830’da Fetvahanede girdiği sınavı kazanarak buraya kâtip oldu.
Babasının görev aldığı Kastamonu, Manastır, Siroz, Halep ve Şam kadılıklarında onun naipliğinde bulundu. Babasının ölümü üzerine İstanbul’a döndü. Eyüp ve Üsküdar kadılığı yaptı. 1860’da Edirne mollası ve Medine kadısı oldu.
Kabe’nin onarım işlerinin denetimine atandı. Bu görevindeki başarısından dolayı “İstanbul payesi”ne ulaştı ve 1867’de İstanbul kadısı oldu. Burada kadılık süresi dolunca, Bursa Hükkâm (yargıçlar) müfettişliğine gönderildi. Anadolu kazaskeri oldu (1871). Aynı yıl Meclis-i İntihâb-ı Hükkâmü’ş-şer’i (Şer-iat Yargıçları Seçim Meclisi) başkanlığına getirildi, ayrıca Meclis-i Tetkikat-ı Şer’iye (Şer’i İncelemeler Kurulu) başkan yardımcılığı ek görev olarak verildi. 1876’da Rumeli kazaskerliğine yükseldi. Bütün bu görevlerinden ayrıldı ise de, Ayan Meclisi’ne seçilerek üyelikte bulundu.
1876’da II. Abdülhamid tarafından şeyhülislamlığa getirildi. Osmanlı Devleti’nin 115. şeyhülislamı olan Ahmed Esad Efendi’nin Sadrazam Hayreddin Paşa kabinesinde bulunduğu sırada kabine, Mes’uli-yet-i Vükelâ Kanunu (Bakanlar Kurulu’nun Sorumluluğu Yasası) tasarısını hazırladı. II. Abdülhamid kendine sunulan tasarıda değişiklikler yaptı. Ayrıca özel bir kurulda şer’i yönden incelenip düzeltmeler yapıldı. Ortaya çıkan metin mecliste görüşülürken Hayreddin Paşa ile Ahmed Esad Efendi arasında tartışma çıktı. Sadrazam görevinden alındı. Sadrazamlık makamının ismi Başvekâlet olarak değiştirildi ve Arifi Paşa başvekil olarak atandı.
Padişaha yakınlığı ile tanınan Ahmed Esad Efendi, Midhat Paşa ve arkadaşları için 27 Haziran 1881’de kurulan Yıldız Mahkemesi’nin verdiği idam kararlarını onayladı.
• KAYNAKLAR: İlmiye Salnâmesi, 1914; İ.M.K. İnal, Son Sadrazamlar, 1982; İ.H. Uzunçarşıh, Mithat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, 1967.