ALAEDDİN MUHAMMED [Harezmşah] ( ? -1220)
Harezmşahlar Devleti hükümdarı. Devlet onun döneminde yıkılma sürecine girmiştir.
Alaeddin Tekiş Harezmşah’m oğludur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Babasının ölümü üzerine 1200’de tahta geçti. Daha önceleri Kutbeddin olarak anılırken, tahta çıktıktan sonra Alaeddin adını aldı.
Saltanatının ilk yılları hanedan üyeleri ve Gurlular’la mücadele içinde geçti. Merv ve Tus kentlerini aldıktan sonra Nişabur’u da kolaylıkla ele geçiren Gur sultanları, Alaeddin’in kardeşi Taceddin Alişah’ı ve emirleri tutsak ederek Gur’a yolladılar. Nâsıreddin Melikşah’ın oğlu Hinduhan’a Merv ve Serahs vilayetlerinin yönetimini verdiler. Gurlular, Horasan’ı da Harezmşahlar’ın elinden almak istiyordu. Hızla Nişabur’a yürüyen Alaeddin, Merv ve Serahs’ı geri aldı, kalelerini yıktı. Gurlular’ı ülkelerine dönmeye zorladı. Hinduhan, Gurlular’a sığınmak zorunda kaldı.
Alaeddin, Gur Sultanı Gıyaseddin’in ölümünden sonra hanedan içinde başlayan mücadeleden yararlanarak Herat’ı ele geçirmek istedi. Bundan bir sonuç alamayınca Badgis havalisini yağmalayıp Merv’e geldi (1204). Gıyaseddin’in kardeşi Şihabeddin’in güçlü bir ordu ile Harezm’e geldiğini haber alınca hızla oraya döndü. Kısa sürede çevreden güç topladı, Karahıtaylar’dan yardım istedi. Harezmliler’in savunma kurallarına uyarak bölgeyi sular altında bıraktı. Ancak Karasu’da Gurlular’a yenildi. Karahıtay ordusu ile Semerkant Karahanlıları’ndan Sultan Osman’ın birlikleri Alaeddin’e yardıma gelince Gurlular geri çekildi. Alaeddin, Gurlular’ı izleyerek ordularının sağ koluna ağır bir darbe indirdi. Şihabeddin zorlukla kaçtı.
Karahıtaylar’a sürekli vergi ödeyen Alaeddin, vergiden kurtulmak ve bu devletin etkisini kırmak için Maveraünnehr seferine girişti. Savaş Karahıtaylar’ın yenilgisi ve Buhara’nın alınması ile sonuçlandı. Bu zaferden sonra Alaeddin, Iskenderi Sani ve Sancar sanlarını aldı.
1217’de İran’a karşı yaptığı seferde Fars Atabeyi Sad b. Zengi’yi ve Azerbaycan Atabeyi Özbek’i yendi. Alaeddin, gittikçe güçlenen Moğollar’dan kuşkulanıyordu. Cengiz hakkında bilgi edinebilmek için onun yanına elçiler yolladı. Buna karşılık Cengiz de bir kurul gönderip Harezmşahlar’la bir barış ve ticaret antlaşması yaptı.
Antlaşmadan sonra Alaeddin’in ülkesine gelen bir ticaret kervanı Otrar’da kentin valisi İnalcık tarafından casuslukla suçlandı ve mallarına el konuldu. Tüccar ve kervancılar öldürüldü. İçlerinden kaçan biri olayı Cengiz’e bildirdi. Cengiz, Alaeddin’e bir kurul yollayarak, İnalcık’ın teslimini ve zararın ödenmesini istedi. Alaeddin, bu isteği geri çevirince zaten fırsat kollayan Cengiz, Harezmşahlar ülkesini istilaya girişti. Yüzbinlerce insan öldürüldü, birçok kent yakılıp yıkıldı. Cengiz’den kaçan Alaeddin, 1220’de Hazar Denizi’nin güneydoğu kıyılarına yakın Abes-kun Adası’nda öldü.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi