Benzen (Benzol) Zehirlenmesinin İnsanda Üzerine Etkileri Kan Hücreleri
Benzen, kok kömürü üretiminde taş kömürünün damıtılması sırasında ya da petrokimyasal yolla elde edilen C6H6 yapısında aromatik hidrokarbonlardandır. Benzen ve homologları, lastik, kauçuk, yağlı maddeler, reçineler ve kimi plastikler için çözücü olarak çok kullanılır. Örneğin ayakkabı yapımında, boya, vernik, emaye, yer muşambası, yapay gübre, yapıştırıcı ve deterjan sanayiinde bu amaçla benzen kullanımı çok yaygındır.
Benzenin insan sağlığına ivegen (akut) etkileri olmakla birlikte bu konuda gerçek sorun süreğen (kronik) etkileridir. 19. yy’m sonlarında benzenin lastik sanayiinde çözücü olarak kullanılmaya başlamasından sonra, çalışanlarda, ağır bir kansızlık hastalığı olan ve ölümle sonuçlanan aplastik anemi olayları görülmeye başlandı. Ingiltere’de benzene bağlı aplastik anemi olaylarının giderek artması üzerine 1918’de benzenin homologu olan ksilen kullanımına geçildi.
Benzenin kan sistemindeki bir başka etkisi de lösemiye (kan kanserine) neden olmasıdır. Benzene bağlı ilk lösemi olgusu 1897’de bildirilmişti. Sonraları aynı konuyu ele alan pek
çok yayın benzenin lösemiye neden olduğuna dikkati çekerken, bazı araştırmacılar buna karşı çıkıyordu. Muzaffer Aksoy , konuya ilişkin çalışmaları ve yayınlarıyla bu tartışmalara kesin bir son vermiş, benzenin lösemiye neden olduğunu tartışma götürmez biçimde kanıtlamıştır.
Bugün Avrupa ve Amerika’da alınan önlemlerle, benzenden kaynaklanan olaylar büyük ölçüde azalmıştır. Benzen yerine zararsız çözücülerin kullanılması, çalışma yerlerinde daha sık sağlık kontrolleri yapılması, benzen kaçaklarının önlenmesi, çalışma koşullarının düzeltilmesi bu önlemlerin başında gelir. Türkiye’de de Aksoy’un yayınlarından ve önerilerinden sonra alman önlemlerle bir dereceye kadar olumlu sonuç alınmıştır. Gene de, eskiye oranla daha az olmakla birlikte, dünyanın hemen her yerinde benzene bağlı aplastik anemi ve lösemi olguları görülmektedir. Benzenin insana etki mekanizması kişinin kalıtsal duyarlılığıyla paraleldir. Ayrıca kadınlar erkeklere oranla benzenden daha çok etkilenir. Ortamdaki benzen yoğunluğu çok yüksekse, etki şiddeti için, benzenle etkileşim süresinin az ya da çok olması önem taşımaz.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi