AHMED PAŞA [ Hersekzade] (1458-1518)
Osmanlı devlet adamı. II. Bayezid ve I.Selim [Yavuz] zamanında beş kez sadrazamlık yapmıştır.
Hersek Beyi Stefan Vorkşiş Kosariç’in küçük oğludur. Hersek’in 1463’te Osmanlılar’ın eline geçmesi sırasında küçük yaşta saraya alınarak Ahmed adı verildi. Hersekzade lakabıyla anılan Ahmed, Enderun’da yetiştikten sonra, 1479’da II.Mehmed’in [Fatih] İşkodra seferinde bayraktarlığını yaptı. Fatih’in son zamanlarında Anadolu beylerbeyliğine atandı. 1481’de Şehzade Bayezid’in kızı Hundi Hatun ile evlendi. II.BayeZİd tahta geçince saraydaki saygınlığı arttı.
1485’te başlayan Osmanlı-Memluk Savaşı’nda ordu komutanlığına atanarak, Memlukler’in ele geçirdiği kaleleri geri almakla görevlendirildi. Ancak, yardımcıları Karagöz Mehmed Paşa ile Hızırbeyzade Mehmed Paşa’nm gerekli yardımda bulunmamaları yüzünden 1486’da yenildi; yaralanarak tutsak düştü ve Kahire’ye götürüldü. Beş ay sonra öbür tutsaklarla birlikte salıverilerek İstanbul’a döndü. Yeniden Anadolu beylerbeyliğine atandı. 1488’de Hadım Ali Paşa karadan, Hersekzade Ahmed Paşa da donanma ile Mısır seferine çıkmakla görevlendirildiler. Donanmanın başında Ayaş’ı (Yumurtalık) ele geçirip, Trablus-şam kıyılarını yağmaladı; İskenderun’a geçerek karadan yapılan harekâtı donanmasıyla destekledi. Ama bu sırada çıkan şiddetli bir fırtına gemilerin çoğunun batmasına yol açtı. 1489’da Osmanlı ordusu yenilgiye uğrayarak geri çekildi.
Hersekzade Ahmed Paşa, ilk kez 1497’de sadrazam oldu. Bu görevde bir yıl kadar kaldıktan sonra azledilerek Kaptanpaşa Eyaleti valisi oldu ve Gelibolu Sancağı’na gönderildi. 1499’da Venedikliler’le yapılar, savaşta İnebahtı seferine katılıp, buranın alınmasında büyük yararlıklar gösterdi. 1501’de Akdeniz’de Osmanlılar’m elinde bulunan adalara sefer düzenleyen Venedik ve Fransızlar’a karşı Osmanlı donanmasına komuta etti. Osmanlılar karşısında tutunamayan Fransızlar geri çekildi. Venedikliler’le de bir barış antlaşması yapıldı. 1503’te Hadım Ali Paşa’nm yerine ikinci kez sadrazam oldu. 1506’da Akdeniz’de korsanlığın artması üzerine sadrazamlıktan alınarak, kap-tan-ı deryalığa getirildi. Yaklaşık beş yıl sürdürdüğü bu görevi sırasında önemli bir olay olmadı. 1511’de, Sadrazam Hadım Ali Paşa’mn, Anadolu’da ayaklanan Şahkulu yandaşlarınca öldürülmesi üzerine üçüncü kez sadrazam oldu. Aynı yıl Bayezid tahttan çekilip yerini oğullarından Şehzade Ahmed’e bırakmaya karar verince, şehzadeler arasında çekişme baş gösterdi.
Hersekzade, tahta geçme girişimlerinde bulunan Şehzade Ahmed’i destekliyor ve onunla mektuplaşıyordu. Ancak yeniçerilerin Şehzade Selim’den yana olan tavırlarını sezerek, padişahı, kapıkulunun desteğini almadan Şehzade Ahmed’i tahta geçirmemesi konusunda uyardı. Önerisini dikkate almayan Bayezid’ e karşı ayaklanan yeniçeriler, Ahmed Paşa’nın da konağını bastılar. Olayların önü alınamayınca Hersekzade sadrazamlıktan azledildi ve Şehzade Selim tahtı ele geçirdi. Yerine geçen Koca Mustafa Paşa’mn Şehzade Ahmed’le işbirliği yaptığı şüphesiyle idam edilmesi üzerine I.Selim, 1512’de Hersekzade Ahmed Paşa’yı dördüncü kez sadrazamlığa getirdi. 1514’te Çaldıran seferine katıldı. Tebriz’den dönerken ayaklanan yeniçerileri denetim altına alamadığı gerekçesiyle sadrazamlıktan azledildi ve Bursa muhafızlığına gönderildi. 1515’te beşinci kez önerilen sadrazamlığı, hastalığı nedeniyle kabul etmek istemediyse de padişahın diretmesi karşısında çaresiz kaldı. Mayıs 1516’da doğu sınırında meydana gelen olaylar üzerine azledilerek Yedikule’de hapsedildi. Ancak yeni sadrazam Hadım Sinan Paşa’nın araya girmesiyle affedilerek, Bursa muhafızlığıyla görevlendirildi. Daha sonra 1517’de Mısır seferine katıldı. Dönüşte Maraş yakınlarındaki Kızılçul yaylağında öldü.
• KAYNAKLAR: M.A. Simsar, The Waqfıye of Ahmed Paşa, 1930; Taib Ahmed, Hadikatü’l-vüzerâ, 1855.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi