ABDURRAHMAN I (731-788)
Endülüs Emevî hükümdarı. Endülüs Emevî Devleti’nin kurucusudur.
Emevî halifelerinden Hişâm’ın torunudur. 750’de Abbasîler’in giriştiği kıyımdan kurtularak Filistin’e kaçtı. Ardından Mısır ve Kuzey Afrika yoluyla Cebel-i Tarık’ın karşı kıyısındaki Septe kentine ulaştı (755). Bölgedeki Suriye ve Yemenliler’i toparlayarak güçlü bir ordu oluşturdu. Müslümanlar arasında İspanya emirliği için sürdürülen iktidar mücadelesine son vermek üzere harekete geçti.
756’da Emir Yusuf’u yenip, Kurtuba (Cordoba) kentini ele geçirdi ve kendisini emir ilan etti. Ancak kuzeye kaçan Emir Yusuf karışıklık çıkarmaya başladı. Abdurrahman, önce onun üzerine yürüdü ve 759’da Tuleytula (Toledo) yakınlarında öldürdü. Ardından İspanyol asıllı olup da sonradan Müslüman olan gruplar arasındaki huzursuzlukları Araplar’la Berberîler arasındaki kabile kavgalarını gidermeye uğraştı. Bu arada Abbasî halifesi el-Mansür, el-Alâ’ubn Muğîs’i İspanya’ya yolladı. Yemenliler’i ve Fihrîler’i yanma çeken el-Alâ, büyük bir ayaklanma başlattıysa da I. Abdurrahman 763’te olayı bastırdı ve el-Alâ’mn başım Abbasî halifesine gönderdi. Ona “Kureyş Şahini” adını veren Abbasî halifesi el-Mansûr bu olay üzerine geri çekilmek zorunda kaldı.
769’da da Berberîler’den Şakya’nm Şantabariya’ da giriştiği bir kıyımı engelledi ve bundan sonra en küçük ayaklanmaları bile anında bastırdı. 777’de İspanya’mn kuzeydoğusunda hüküm süren bazı Müslüman kabileler I. Abdurrahman’a karşı bir birlik oluşturdular. Abbasî halifesinin müteffiki olduğu için doğal olarak I. Abdurrahman’a düşman olduğunu varsaydıkları Frank İmparatoru Charlemagne’ı da yardıma çağırdılar. 778’de Frank ordusuyla Pirene Dağları’nı aşan Charlemagne, Saragossa’yı kuşattı. Ancak ülkesinde kendisini iktidardan indirmeye yönelik bir ayaklanma başladığı haberini alınca kuşatmadan vazgeçip, Basklılar’ın saldırıları yüzünden ağır kayıplar da vererek, geri çekildi.
I. Abdurrahman, ülkede dirlik ve düzeni sağladıktan sonra bayındırlık işleriyle uğraşmaya başladı. Saraylar, köprüler, su kemerleri ve Kordoba kentinde günümüze değin ayakta kalan ünlü camiyi yaptırdı. 788’de öldüğünde geride üç yüzyıl hüküm sürecek bir devlet bıraktı.
En büyük İslam devletlerinden biri olan Endülüs Emevîleri’nin kurucusu I.Abdurrahman, halife sanını almadı. 757’de Abbasî halifesi adına hutbe okunmasını kaldırdı. Ancak hutbelerde kendi adını da kullanmadı. Emir unvanıyla yetindi. Endülüs Emevîleri’nde kendi adına ilk hutbeyi 929’da III. Abdurrahman okuttu.
• KAYNAKLAR: P.K. Hıtti, İslâm Tarihi,..III, 1980; R. Mantran, İslâmın Yayılış Tarihi, 1980; B. Uçok, Emevîler-Abbasîler, 1979.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi