ALEKSANDR I [Pavloviç] (1777 – 1825)
Rus çarı. Avrupa devletleri arasında “Kutsal İttifak”ın oluşmasında etkili olmuştur.
23 Aralık 1777’de doğdu, 19 Kasım 1825’te öldü. Çar I. Pavel’in en büyük oğludur. Büyükannesi Çariçe II. Katerina tarafından yetiştirildi. Öğretmeni İsviçreli Cesar La Harpe’in etkisinde kalarak Aydınlanma düşüncesine eğilim gösterdi. 1793’te Beden Prensesi Louise ile evlendi. 1801’de babası I. Pavel’in öldürülmesi üzerine tahta çıktı.
İktidara geldiği sıra, Rusya’da liberalizmin filizlendiği dönemdi. Soyluların bir bölümü varlıklarının devamını liberalizm doğrultusunda görüyordu. I. Aleksandr tutucu görüşler taşımakla birlikte, başlangıçta liberal dönüşümlerden, hatta anayasal düzenden yana oldu. Bir süre eski yöneticileri yerinde tutan I. Aleksandr daha sonra soylu ailelerden gelen ve liberal görüşlerin etkisinde olan Prens Adam Czartoriski, Kont Pavel Stroganov, Kont Nikolay Novosiltsev ve Kont Viktor Koçubey’den oluşan bir özel komite kurdurdu. Komitenin amacı “ülkenin iyiliği için yeni yasalar” yapmaktı. Bu liberal çabalar 1812 savaşına değin sürdü. Aleksandr, danışmanlarıyla bazı idari reformlar yaptı. Yaygın eğitim için bir plan hazırladı. Ama köleliğin kaldırılması konusunda girişimde bulunmadı. Oysa, daha önceleri köleliği “ülke adına bir rezalet ve talihsizlik” olarak nitelemişti.
1812 Fransız-Rus savaşından önce, İngiltere ile devrimin yeni gerçekleştiği Fransa arasında dünya egemenliği savaşımı vardı. I. Aleksandr, İngiltere ile dostluk ilişkileri kurdu. Napoleon’a karşı oluşturulan ittifaklara katıldı. Ancak Rus ve Avusturya orduları Austerlitz’de Napoleon’un ordularına yenildi. Ardından Prusya ordularını dağıtan Napoleon, Rusya sınırlarına dayandı; ama Rusya ile anlaşma yapmadan İngiltere’ye karşı başarı sağlayamayacağını bildiğinden I. Aleksandr’a barış önerdi. Haziran 1807’de barış imzalandı. Aleksandr, İngiltere ile bağlarını kopardı, geçici olarak Napoleon’un müttefiki oldu.
Reformlar
1807’de Tilsit’te imzalanan barış antlaşmasından sonra, Aleksandr Rusya’da bazı reformların yapılmasına izin verdi. Bu reformlar, Avrupa’nın etkisiyle oluşan devrim sarsıntıları karşısında feodal toplum düzenini ve mutlakiyeti koruyan yumuşak toplumsal dönüşümleri amaçlıyordu. Ancak bir bölümü uygulanabilen hukuki reformlar, bir temsil organı olarak Devlet Duması’nm ve seçimle gelen yerel yönetimlerin oluşturulması da bunlar arasındaydı I. Aleksandr’ın onayladığı bu planlar, soylu sınıfın hoşnutsuzluğuna neden oldu. Soylu muhaliflerin etkisiyle 1. Aleksandr, bu planı önermiş olan Speranski’yi sürgüne gönderdi.
I. Aleksandr, 1812 savaşının başlangıcında Rus ordularının başında bulunuyordu. 24 Haziran 1812’de Napoleon Rusya sınırlarından içeriye girince gelişen olaylar, çarın askeri harekâtı yönetmede yetersiz olduğunu gösterdi. Türlü baskılarla ordunun yönetimini Kutuzov’a bırakan I. Aleksandr, ’ Petro-grad’a gitti ve savaşın sonuna değin orada kaldı.
Napoleon birliklerinin Rusya’dan tümüyle çıkarılmasından sonra Fransa’ya karşı oluşturulan yeni ittifaklara girdi. Napoleon ordularının yenilgisiyle sonuçlanan 1813-1814 seferlerine katıldı. 1814 Martı’nda Müttefik ordularının başında Paris’e girdi.
Kutsal İttifak
1814-1815 yıllarındaki Viyana Kongresi’nde, I. Aleksandr’ın da katılmasıyla, savaş sonrası Avrupa’ya ittifak yeni bir yapı kazandırıldı. Polonya, Rusya topraklarına katıldı. Aleksandr kendisini Polonya kralı ilan ettikten sonra bu ülke için yeni bir anayasa hazırlattı. Eylül 1815’te I. Aleksandr’ın önerisiyle Avrupa devletleri arasında “Kutsal İttifak” oluşturuldu. Bu birliğin amacı toplumsal değişimlere dönük hareketlere karşı Avrupa’da feodalizm ve mutlakiyet yanlısı iktidarların güçlerini birleştirmekti.
Çarlığının son on yılında Rusya’da birçok ayaklanma başgösterdi. Bu ortamda soylu sınıf temsilcilerinin öncülük ettiği Dekabristler hareketi oluştu. I. Aleksandr, iç politikada liberalleşme eğilimlerine karşı çıkmış, serfliğe karşı en küçük kıpırdanmayı sert biçimde bastırmıştır.
I. Aleksandr’ın çarlığı sırasında Rusya’nın toprakları önemli ölçüde genişledi. 1801’de Gürcistan, 1809’da Rus -İsveç savaşı sonucunda Finlandiya Rusya’ya bağlandı. 1806 – 1812 yıllarında Osmanlı Devleti ve İran’la savaşlar sonucu Besarabya ve Azerbaycan Rusya’nın eline geçti. I. Aleksandr, bu ülkelerde yaşayan halklara karşı sömürgeci bir politika izledi. Gençliğinde birbiriyle çelişen liberal ve muhafazakâr düşüncelerin etkisinde kalan Aleksandr, gittikçe daha muhafazakâr bir kişiliğe büründü. Kutsal ittifakın imzalanmasından sonra ise monarşik despotizmin Avrupa’daki en güçlü temsilcisi oldu.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi