ABDURRAHMAN III (889-961)
Endülüs Emevî hükümdarı. Endülüs Emevî Devleti’nde ilk kez halife sanını kullanmıştır.
Abdurrahman yedinci Endülüs Emevî hükümdarı Abdullah’ın torunudur. Bazı kaynaklar doğum tarihini 892 olarak da gösterir. Babası Muhammed, daha önce veliahtlık çekişmelerinde öldürülmüş olduğu için dedesi Emir Abdullah 912’de ölünce, Abdurrahman onun yerine Kurtuba’da emir oldu.
İlk zamanlar, çeşitli ayaklanmalarla dağılmakta olan Endülüs Emevî Devleti’ni askeri yönden güçlendirmeye çalıştı. Bu arada güneyde ayaklanan Arap beyleri ve kuzeyde topraklarım işgal etmiş bulunan Müslüman Araplar’a direnen İspanyol soyluları ile mücadele etti. 917’ye değin III. Abdurrahman’m askerleri Ecija, Jaen ve Elvira bölgelerinde Ömer b.Hafsûn’un etkinliğini kırmayı başardılar. Ömer b.Hafsûn 917’de ölünce direniş büyük ölçüde kırıldı. Daha sonra, 928’de Bobastro kalesinin ele geçirilmesi ve 932’de de Tuleytula’nın (Toledo) alınmasıyla direniş tümüyle sona erdi.
Kuzeyde, Leon Kralı II. Ordono, Navarre Kralı Sancho’nun yardımıyla Tudela ve Valtierra bölgelerine bir akm düzenledi. III. Abdurrahman bu tehdide karşı 920’de bir sefere çıktı. Val de Junqueiras’da II. Ordono ve Sancho’nun güçleriyle karşılaşarak yenilgiye uğrattı. Askeri yenilginin hemen ardından II. Ordono’nun ölmesi ve taht kavgalarının uzun süreli iç karışıklıklara yol açması kuzeydeki tehlikeyi bir süre için ortadan kaldırdı.
III. Abdurrahman’ın başa geçmesinden kısa bir süre önce Tunus’da kurulmuş bulunan Fatımîler de, Endülüs Emevîleri’ni etkileri altına almak istiyordu. III. Abdurrahman, buna karşı güçlü bir donanma oluşturdu. 931’de Ceuta’yı ele geçirerek Cebel-i Tarık Boğazı’nı tuttu ve Kuzey Afrika Bedevîleri’ni kendine bağladı. Fatımî donanması ile Endülüs donanması arasındaki çatışma III. Abdurrahman’ın hükümdarlığı boyunca sürdü.
III. Abdurrahman, en önemli askeri yenilgisini 939’da Leon Kralı II. Ramiro ve Navarre Kralı Sancho’nun dul karısı Tota karşında aldı. Ancak bu yenilgi İspanyollar arasındaki iç savaşın sürmesinden dolayı önemli bir gerilemeye yol açmadı. Daha sonra bu iç çekişmedeki taraflardan biri olan Tota, III. Abdurrahman’dan yardım istedi ve böylece Endülüs Emevîleri İspanyollar ’ın taht kavgalarından yararlanarak İspanya yarımadasındaki egemenliğini güvence altına aldı.
Halifeliğini ilan etmesi
III. Abdurrahman’ın hükümdarlığı sırasındaki en önemli olay, kendisini halife ilan etmesidir. Abbasî halifesi hem coğrafi uzaklık ve hem de Abbasî Devleti’nin son derece zayıflamış olması yüzünden Endülüs Emevîleri için biı önder olma niteliğini yitirmişti. Küçük bir emirlikten başlayarak İspanya yarımadasında güçlü bir devlet kurma yolunda olan Endülüs Emevîleri için ise kendi önderlerinin aynı zamanda dini bir gücü olması önem kazanmıştı. Bu durumu değerlendiren III. Abdurrahman, 16 Ocak 929 günü Cuma namazı hutbelerinde adını “halife” olarak andırdı ve bu tarihten başlayarak bütün resmi ve siyasi yazışmalarda adı halife olarak geçti.
III. Abdurrahman, 961’de hilafeti oğlu el-Hakem el-Mustansır’a bırakarak öldü. Emirliği ve halifeliği boyunca Endülüs Emevî Devleti’ni askeri açıdan güçlendirip sınırlarım güvence altına almasının yanı sıra, maliye, askerlik ve bayındırlık alanlarında da önemli düzenlemelere girişmiştir. Devşirme usulüne dayanan bir askerlik sistemi kurmuş, devletin mali kaynaklarını ve gelirlerini hızla artırmış ve Kurtuba’yı çağının en bayındır yerleşim merkezlerinden biri durumuna getirmiştir. Halifeliğini ilanından sonra hilafet sarayı olarak yaptırdığı ez-Zehra Sarayı, dönemin en görkemli yapılarından biri olarak tanınmıştır.
• KAYNAKLAR: P.K. Hitti, İslâm Tarihi, III, 1980; R. Mantran, İslâmm Yayılış Tarihi, 1981; B.Üçok, Emevîler Abbasîler, 197
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi