AĞA HAN III (1877-1957)
Ismaîlîler’in dini önderi. Hindistan’ daki Müslüman azınlığın politik hakları için çalışmıştır.
Asıl adı Sultan Sir Muhammed Şah olan III. Ağa Han Karaçi’de doğdu. İsviçre’de öldü. II. Ağa Han’ın tek oğludur. Sekiz yaşında babasının yerine imam oldu. Hindistan, Orta Asya, İran, Suriye ve Doğu Afrika’da yaşayan İsmaîlîler’in dini önderi durumuna geldi. İran hükümdarları soyundan gelen annesinin etkisiyle, İslam kültürünün yanı sıra Batı kültürü de aldı. Gençlik yıllarını genellikle Fransa’da geçirdi. Bunun politik bir nedeni de vardı. Değişik coğrafi bölgelere yayılmış olan müritlerinin herhangi bir koluyla yakın ilişkiye girmek istemiyordu.
1902’de kral naibinin danışma meclisi üyeliğine seçildi. Bundan sonra kırk yıl boyunca Hindistan’daki Müslüman azınlığın dini ve politik önderi oldu.
Ağa Han 1906’da İngiliz vali Lord Minto’ya Müslüman azınlığın isteklerini anlatmak üzere bir heyet gönderdi. Lord Minto, hükümetinin yapacağı her reformda Müslümanlar’m çıkarlarının gözetileceğine söz verdi. 1909 reformlarıyla Müslümanlar’a kendi temsilcilerini seçme hakkı tanındı.
1906’da Ağa Han’ın girişimleriyle Tüm Hindistan Müslümanları Birliği kuruldu. Ağa Han birliğin ilk başkanı seçildi ve 1913’e değin bu görevini sürdürdü. Hint Müslümanlarının politik çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla kurulmuş olan birlik, ilk toplantısında Müslüman azınlığın İngiliz Devleti’ne bağlılığını bildirdi.
Ağa Han, I. Dünya Savaşı başlayınca, Müttefik ordularını destekledi. Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesini yanlış buluyordu; çünkü İslam dininin ve Müslümanlar’ın tehdit edilmediğini, Osmanlı Devleti için de bir tehdidin söz konusu olmadığını, ayrıca Almanya ve Avusturya’nın dostluklarına güvenilemeyeceğini düşünüyordu. Yine de barış görüşmeleri başlayınca, Osmanlı Devleti’ne karşı sert davranılmamasıı için aracılık etti.
20’yv başlarında Hint Ulusal Kongresi’
Ağa Han, ülkesindeki kadınların toplumsal durumlarının düzeltilmesi için çaba gösterdi; peçe takılmasını yasakladı. Büyük servetiyle bankalar kurdu, düşük faizli kredi vererek ticareti ve iş hayatını canlandırmaya çalıştı. Hindistan, Doğu Afrika ve Ortadoğu’da yerel hükümetlerle de işbirliği yaparak okullar, hastaneler kurdurdu.
Ağa Han, imam olarak görevlerini yalnızca dini öğretileri yaymakla sınırlı tutmamış, Ismaîlîler’in toplumsal ve ekonomik kalkınmasıyla da yakından ilgilenmiştir.
• YAPITLAR: The Memoirs of Ağa Han: World Enough and Time, 1954; India in Transition: A Study in Political Evolution, 1918, (“Geçiş Sürecinde Hindistan: Siyasal Evrim Üzerine Bir İnceleme”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi