AGNESI, Maria Gaetana (1718-1799)
Italyan matematikçi ve felsefeci. Özellikle diferansiyel hesap alanında çalışmalar yapmış ve kendi adıyla da anılan özel bir eğriyi tanımlamıştır.
16 Mayıs 1718’de Milano’da doğdu. Babası matematik profesörüydü. Küçük yaşta parlak zekâsı ve dil yeteneğiyle dikkati çekti. Latince, İbranice ve Eski Yunanca gibi klasik dillerin yanı sıra Fransızca ve Almanca gibi dilleri de kolayca öğrendi. Kadınlara yükseköğrenim hakkı tanınması gerektiğini savunan Latince bir makalesi yayımlandığında henüz dokuz yaşındaydı. 1750’de, babasının hastalanması üzerine, Bologna Üniversitesi matematik kürsüsünde ondan boşalan görevi devraldı. İki yıl sonra babası ölünce kendini din ve hayır işlerine adadı. 9 Ocak 1799’da Milano’daki bir manastırda öldü.
Agnesi ilkin doğabilimleri ve felsefeyle ilgilenmiş, bu alandaki denemelerini 1738’de yayımladığı Propositiones Pbilosophicae (“Felsefe Önermeleri”) adlı yapıtında toplamıştı. Bu denemelerin büyük bir bölümü, evlerinde babasının sık sık düzenlediği toplantılarda bir araya gelen bilim adamları arasındaki bilim ve felsefe tartışmalarından kaynaklanır. Sonradan ilgisini matematiğe, özellikle de analitik geometriye yönelten Agnesi, İmparatoriçe Maria Theresia’ya adadığı Instituzioni Analitiche ad Uso della Gioventu Italiana (1748) adlı yapıtıyla büyük ün kazandı. Açık ve anlaşılır olmasına özen gösterdiği, bu nedenle Latince yerine İtalyanca yazdığı bu kitap, ülkesi dışında da büyük ilgi gördü. Öyle ki Cambridge Üniversitesi’nden bir profesör, bu temel yapıtı İngiliz gençliğine kazandırabilmek için İtalyanca öğrendi.
Agnesi, analitik yapılara yer verdiği bu kitabında, ilk kez Fransız matematikçi Pierre de Fermat’nın bir yüzyıl kadar önce incelediği ve 1703’te İtalyan matematikçi Guido Grandi’nin “versiera” diye adlandırdığı üçüncü dereceden bir eğrinin çözümlemesini de yapar. Grandi bu eğriyi, “dönmek” anlamına gelen Latince vertere sözcüğünden türettiği “versiera” terimiyle adlandırmıştı. Fakat sonradan Agnesi’nin yapıtı İngilizce’ye çevrilirken, “cadı” anlamındaki İtalyanca avversiera sözcüğüyle karıştırıldığı için, özellikle İngilizce konuşulan ülkelerde bu eğri yüzyıllar boyunca “Agnesi eğrisinin cadısı” diye tanındı. “Ters sinüs eğrisi” diye de bilinen bu özel türden eğrinin denklemi xy2=4a2 (2a-x)’tir.
Agnesi, matematik alanındaki çalışmalarıyla, özellikle de 1748’de yayımlanan yapıtıyla kısa sürede adını duyurmayı başardı. Babasının yerine Bologna Üniversitesi matematik kürsüsüne getirilmesiyle bir matematik kürsüsüne dünyada ilk kez bir kadın atanmış oluyordu.
• YAPITLAR: Propositiones Philosophicae, 1738, (“Felsefe Önermeleri”); Instituzioni Analitiche ad Uso della Gioventu Italiana, 1748, (“İtalyan Gençliği İçin Analitik Eğitimi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi