AĞAOĞLU, Samet (1909-1982)
Türk yazar ve siyaset adamı. Demokrat Parti hükümetlerinde bakanlık yapmıştır.
Kafkasya’da, Karabağ’da doğdu. İstanbul’da öldü. Tanınmış düşün ve siyaset adamı Ahmed Ağaoğ-lu’nun oğludur. Ortaöğrenimini İstanbul’da yaptıktan sonra, 1929’da Ankara Lisesi’ni, 1932’de Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitirdi ve doktora yapmak üzere Fransa’ya gitti. 1933’te yurda dönüp, çeşitli bakanlıklarda çalıştı. 1946’da Ticaret Bakanlığı iç ticaret genel müdürü iken siyasete atıldı. II. Dünya Savaşı’nm hemen ertesine rastlayan bu günlerde Türkiye, 1924’teki Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile 1930’daki Serbest Cumhuriyet Fırkası deneylerinden sonra üçüncü kez çok partili sisteme açılıyordu.
Samet Ağaoğlu, tek partili dönemde Cumhuriyet Halk Partisi’ne karşı gelişen muhalefeti örgütleyen Demokrat Parti’ye girdi. Ocak 1947’de toplanan Demokrat Parti I. Genel Kongresi’nde, Genel Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi.
Bu kongrede “Hürriyet Misakı” adı verilen bir belge hazırlandı. İktidardan “yasalardaki Anayasa’ya aykırı ve antidemokratik hükümlerin tasfiyesi; yeni, demokratik ve güvenceli bir seçim yasasının hazırlanması; parti başkanlığı ile devlet başkanlığının tek kişide toplanmaması; yönetimin yansızlığının sağlanması” isteniyor, bu kabul edilmezse Samet Ağaoğlu ile bir grup arkadaşının önerileri doğrultusunda, Demokrat Parti milletvekillerinin meclisi terkederek, mücadeleyi halkın içinde sürdüreceklerinden söz ediliyordu. Bu belge ile halka, biçimsel de olsa, siyasal yaşamda ilk kez etkin bir rol veriliyordu.
Demokrat Parti, Mayıs 1950’de ilk kez tek dereceli yapılan seçimleri ezici bir çoğunlukla kazandı. Manisa milletvekili olarak meclise giren Samet Ağaoğlu, I. Menderes Hükümeti’nde devlet bakanı ve başbakan yardımcısı oldu. II. Menderes Hükümeti’nde de bu görevini sürdüren Ağaoğlu, beş ay çalışma bakanlığı da yaptı.
1954 seçimlerinde yeniden Manisa milletvekili seçilerek III. Menderes Hükümeti’nde işletmeler bakanı, IV. Menderes Hükümeti’nde de sanayi bakanı oldu.
1957 seçimlerinde yine Manisa milletvekili olarak meclise giren Ağaoğlu, V. ve son Menderes Hükümeti’nde önce sanayi sonra da devlet bakanı olarak görev aldı. Eylül 1958’de hükümetten ayrıldı. 27 Mayıs 1960’ta ordunun yönetime el koymasına değin milletvekilliği yaptı. Yassıada’da diğer Demokrat Partililer’ le birlikte yargılanarak, ömür boyu hapse mahkûm edildi. Ekim 1964 affında, kamu haklarından yoksun olarak, serbest bırakıldı. Daha sonra siyasetle dolaylı bir biçimde ilgilendi. Bundan sonraki yaşamını, anılarını ve siyasi yazılarını kitap haline getirmekle geçirdi.
Güçlü bir yazar olan ve ilk öyküleri 1935’te Varlık ve Yücel dergilerinde çıkan Samet Ağaoğlu, bu yapıtlarında genellikle toplumdan kopmuş insanları konu alır. Kişilerinin ortak çizgisi, suça, cinayete eğilimli, kuşkulu, bunalımlı özellikler göstermeleridir.
• YAPITLAR: Öykü: Strasburg Hatıraları, 1945; Zürri-yet, 1950; Öğretmen Gafur, 1953; Büyük Aile _1957; Hücredeki Adam, 1964; Katırın Ölümü, 1965,’ Anı: Babamdan Hatıralar, 1939; Babamın Arkadaşları, 1958; Aşina Yüzler, 1965; Arkadaşım Menderes, 1968; Marmara’da Bir Ada, 1972; İlk Köşe, 1980; İnceleme: Kuvayı Milliye Ruhu, 1944; İki Parti Arasındaki Farklar, 1947; Sovyet Rusya imparatorluğu, 1967; Küçük Sanat Mesele-leri-Türkiye’de ve Başka Yerlerde, 1939; Türkiye’de Suçlu Çocuklar (Tezer Taşkıran ile,) 1947; Türkiye’de Iş Hukuku (Selahattin Hüdaioğlu ile), 1939.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi