LIBBY, Willard Frank (1908 – 8 Eylül 1980)
ABD’li kimyacı. Radyoaktif karbonla tarihlendirme yöntemini geliştirmiştir.
17 Aralık 1908’de Colorado Eyaleti’ndeki Grand Valley’de doğdu. Berkeley’de California Üniversitesi’ nden 1931’de lisans, 1933’te kimya doktorasını alarak aynı kurumda fiziksel kimya derslerini üstlendi. II.Dünya Savaşı sırasında, atom bombasının yapımı için Columbia Üniversitesi’nde yürütülen araştırma-
lara katıldı ve giderek ilgi duyduğu nükleer kimya çalışmalarını 1945’ten sonra Chicago Üniversitesi’nde, Fermi’nin kurduğu Nükleer Araştırmalar Enstitüsü’nde sürdürdü. 1954-1959 arası Carnegie Enstitüsü’ nün jeofizik laboratuvarında ve ABD Atom Enerjisi Komisyonu’nda görev alan Libby, 1959’da California Üniversitesi’nde kimya profesörlüğüne atandı, 1960’ta da karbonun radyoaktif izotopuyla tarihlendirme olanağı yaratan çalışmaları Nobel Kimya Ödülü’ne değer görüldü.
Araştırmalarını çekirdek fiziği ve kimyası üzerinde yoğunlaştıran, radyoaktif izotopların ayrıştırıl-masını, nükleer dönüşümlerdeki yüksek enerjili atomların davranışını inceleyen Libby’nin en değerli çalışması radyoaktif karbon izotoplarına ilişkindir. 1930’ların sonlarına doğru, atmosferin yukarı katmanlarında havanın atomlarıyla etkileşen kozmik ışınların yoğun bir nötron yayımına neden olduğu, atmosferdeki azot izotoplarının da bu nötronları yakalayarak, normal karbon atomunun (karbon-12 ya da 12C) ratyoaktif izotopu olan karbon-14’e (14C) dönüştüğü belirlenmişti. Böylece oluşan 14C, çok yavaş bir yarılanma süreciyle (yarı ömür) yeniden azota dönüşmeden önce havanın oksijeniyle birleşerek karbondioksit oluşturuyordu. Bu radyoaktif karbonun, önce karbondioksit soluyan bitkilerin, sonra da bu bitkilerle beslenen tüm canlıların dokusuna yerleşeceğini, canlının ölümünden sonra yarı ömrünü tamamlayarak azota dönüşeceğini düşünen Libby, ölü organizmada karbondioksit alışverişi olmayacağına göre, bitki ve hayvan kalıntılarındaki 14C oranına dayanarak ölüm tarihinin belirlenebileceğini tasarladı. II.Dünya Savaşı’ndan sonra Chicago’da yapay radyoizotoplarla gerçekleştirebildiği ölçümlerle, radyoaktif karbonun yarı ömrünün yaklaşık 5700 yıl olduğunu saptadı ve 1947’de, fosillerin dokusunda bulunan, azota dönüşmemiş HC miktarını kendisinin geliştirdiği bir tür Geiger sayacıyla ölçüp, yaşı bilinen örneklerdeki 14C miktarıyla karşılaştırılarak fosillerin tarihlendirilebileceğini kanıtladı.
Libby’nin araştırmaları, bitki ve hayvan fosilleri, ağaç kabukları, kemik, tohum gibi organik madde kalıntılarının incelenmesiyle, yazılı tarihöncesine uzanan yaklaşık 60 bin yıllık bir döneme ışık tutarken, jeolojik katmanlar arasındaki bu tür malzeme aracılığıyla, deniz ve buzul hareketleri, yanardağ püskürmesi gibi önemli jeofiziksel değişimlerin de daha iyi incelenebilmesine olanak tanıdı.
Hidrojenin bir izotopu olan trityum (3H) üstüne de araştırmalar yapan, radyoaktif yarılanmanın ölçümünü kolaylaştıracak yeni teknikler geliştiren Libby, araştırmalarıyla, fizik, kimya, biyoloji ve tıp gibi alanlarda büyük önem taşıyan radyoaktif izotop tekniklerinin jeolojiye ve özellikle arkeolojiye de uygulanmasını sağlamıştır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi