GOBLOT, Edmond (1858-1935)
Fransız, filozof ve matematikçi. Felsefenin kanıtlamaya dayanan bir bilim olduğu görüşünü savunmuştur.
13 Kasım 1858’de Mamers’te doğdu, Yukarı Rhin bölgesindeki Labarsche’ta öldü. Ortaöğrenimini Angers Lisesi’nde, yükseköğrenimini 1897’de Ecole Normale Superieure’de (Yüksek Öğretmen Okulu) bitirdi. Bu okulda okuyan H.Bergson, P.Janet, Durkheim gibi sonradan Fransız düşüncesinde önemli bir yer alan kimselerle tanıştı. Bu arkadaşlıklar daha sonra, seçeceği bilim alanındaki çalışmalarına yön verdi. Öğrenimini bitirdikten sonra bir süre Valenci-ennes, Pau ve Angers liselerinde felsefe okuttu. 1898’de Essai sur la classification des sciences (“Bilimlerin Sınıflandırılması Üstüne Deneme”) adlı çalışmasıyla doktor sanını kazandı. 1900’de Caen Edebiyat Fakültesi’ne atandı. 1905’te Lyon Üniversitesi’nde A.Hannequine’den boşalan bilimler tarihi ve felsefe kürsüsünün başına getirildi.
Kanıtlama ve felsefe
Goblot’nun geliştirdiği kurama göre felsefe kanıtlamaya dayanan bir bilimdir. Onun ele aldfğı sorunların önemli bir bölümü toplumbilim, mantık ve ruhbilimi ilgilendirir. Öteki bölüme giren sorunlar ise çözüm ve kanıtlamaya elverişli olmadığından bilimsel değildir, yanıltıcıdır. Bilimlerin ve felsefenin kendi alanlarına özgü ve başka bir alana aktarılamayan özel kavramları vardır. Ancak bu kavramlara dayanılarak uygulanan kanıtlama yöntemleri bütün bilimlerde özdeştir. Felsefenin başlıca konusu bilimlerin ana ilkelerini saptayarak onlara gerekli çözüm yollarını göstermek, bilimlerin bu saptanan ilkelere göre bölümlenmesini sağlamaktır.
Bilimlerin konuları
Goblot’ya göre bilimler konuları bakımından iki öbeğe ayrılır. Birincisi soyut ve saltık bilimlerdir. Matematik bilimlerle bütün sosyal bilimler bu öbeğe girer. İkincisi somut ve uygulamalı bilimlerdir. Bunlar da, kendi aralarında, içeriklerine göre özel, betimleyi-ci ve tarihsel olmak üzere üçe ayrılır. Bilimler, birbirinin alanına giremediği gibi, birbirine de dönüş-türülemez. Sözgelişi ivmeyi inceleyen mekaniği, salt incelikleri konu edinen aritmetiğe dönüştürme olanağı yoktur.
Mantık konusunda yeni bir tanımlama ileri süren Goblot onun uygulamalı bir bilim olduğu, ruhbilimin bir dalı niteliği taşıdığı görüşünü savunur. Ona göre mantığın temelini doğruyu bulmak için gerekli kuralları sağlama oluşturur. Bu nedenle mantık bir sanat niteliği taşıyan, kurama dayalı bir bilimdir, kimi mantıkçıların ileri sürdükleri gibi düzenleyici özelliği yoktur.
Mantık ve gerçek
Genel mantık verimli bir bilgi alanı değildir, onun dayandığı usavurma da, konu edindiği nesnelerden ayrı düşünülemez. Bütün usavurmalar birtakım yargılardan oluşur. Bu yargılar, ayrı ayrı ele alınıp incelenirse birer olguyu yansıttıkları görülür. Bu çözüm yöntemi, bileşik olguları, yalınç olgulara indirgediğinden, yargının kurucu öğelerini daha açık seçik olarak kavramayı sağlar. Yargı çözümlenince, olgularda onlarla ilgisi bulunmayan, ancak birbirinden bağımsız da varolamayan öğeleri ortaya koyar. Mantık açısından bakılırsa, en ilkel deneyin bile doğru ya da yanlış bilgi veren bir yargı olduğu anlaşılır. Oysa kavramın başka bir özelliği vardır. Kavram zorunlu olmayan bir yargıdır. Bir kavramın ya da kavram olarak nitelenen sözcüğün içerdiği anlam, onun özne olduğu gibi yüklem olabileceğini de gösterir. Bu nedenle onun tümel, tikel, olumlu, olumsuz gibi durumları vardır.
Ahlak, Goblot’nun kuramına göre, düzenleyici bir bilimdir, konusu insan erekleridir. Ondan başka düzenleyici bir bilim yoktur. İnsanın ereğine ulaşması, mutlu olması için gereken kuralları koyan ahlak yaşam ve düşünmeyle ilişki içindedir.
Matematik ve tümevarım
Goblot, matematiğin ve matematiğe bağlı bilimlerin tümevarım ilkelerine dayandığı, öteki bilimlerin daha sonraları tümevarım temeli üzerine yeniden kurulduğu kanısındadır. Matematikle ilgili tümdengelimin tasıma dönüştürülmesi olanaksızdır. Çünkü tasımla tümdengelim arasında görev özdeşliği vardır. Nitekim matematikle ilgili tümdengelim, tümevarımda olduğu gibi özelden genele doğru gider. Bu özelliği dolayısıyla uygulama alanına konmuş tümel bir yasa değil, kesin bir genellemedir. Goblot, bu konuyla ilgili düşüncelerini Traite de logique, (“Mantık Araştırması”) adlı yapıtında sergiledi, özellikle H.Poincare’nin bir matematik önermenin kanıtlanması için ileri sürdüğü kayıtım (recurrence) yönteminin tutarsızlığını göstermeye çalıştı. Bunu da kendi geliştirdiği “anlığa dayalı deneyleme” yöntemiyle açıkladı.
Goblot’nun, özellikle mantık ve geometri sorunlarını çözmede kullandığı anlığa dayalı yöntem, Rig-nano Eugenio’nun görüşlerinden esinlenilerek oluşturuldu. Bu yönteme göre geometriyle ilgili bilgi, kavramlardan değil de biçimlerden, yararlanarak işlerlik kazanır. Geometriciler kanıtlamalarında biçimlerin yerlerini değiştirerek, kimi bölümleri atarak, gene biçimler arasında uyum sağlamaya çalışarak iş görürler. Bu tür kanıtlamayla varılan sonuca kesinlik kazandırmak için de ya Eukleides belitlerinden ya da
daha önceki kanıtlamalardan yararlanma yoluna giderler.
Toplum ve düşünce
Toplum sorunlarını insanla bağlantılı gören Goblot, bireyin çevrenin etkisinden kurtulamayacağı görüşünü savunur. Ona göre insanı düşünmeye, tümeli kavramaya iten toplum yaşamıdır. Toplumsal yaşam kişiyi bireysel davranıştan kurtarır, öteki insanlarla karşılıklı bağlaşım içine sokar. Bu nedenle insanın çözüm aradığı bütün sorunlar toplumsal niteliktedir. Mantık sorunlarının tinsel ve toplumsal olmasının başlıca nedeni de budur. Anlağın gerçeğe ulaşmayı, gerçeği kavramayı erek edinmesi kişinin toplumsal bir varlık olması yüzündendir. Çevresinde-kilerle anlaşmak, uyum sağlamak gereğini duyan insan, onlarla belli bir odak üzerinde birleşmeden edemez. Bu durum kişiyi bilgi edinmeye yöneltir.
• YAPITLAR (başlıca): Essai sur La classificatiorı des sciences, 1898, (“Bilimlerin Sınıflandırılması Üstüne Deneme”); Justice et liberte, 1902, (“Adalet ve Özgürlük”); Deduction et syllogisme, 1910, (“Tümdengelim ve Tasım”); Traite de legique, 1918, (“Mantık Araştırması”); Le Systeme des sctences, 1922, (İlimler Sistemi, 1954).
• KAYNAKLAR: Brehier, Histoire de laphilosophie, 1981; J.Kergomard, P.Salzi, F.Goblot, Edmond Goblot, la vie, l’oeuvre, 1937.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi