GRACCHUS, Gaius (İÖ 154-İÖ 121)
Romalı siyaset adamı. Senato’nun politik gücüne karşı savaşmıştır.
Gaius Sempronius Gracchus’un doğum yeri bilinmemektedir; Roma’da öldü. Romalı reformcu siyaset adamı Tiberius Gracchus’un kardeşidir.
Trübün seçilmesi ve reformları
Tiberius’un kurduğu Toprak Komisyonu’nda görev alan Gaius, onun 133’te öldürülmesi üzerine bu görevini bıraktı. Orduda süvari olarak hizmet etti. 126’da questor (defterdar) olarak Sardinya Adası’na gönderildi. 124’te Roma’ya döndü ve halkın seçimi ile iş başına gelinilen tribünlük (halk temsilcisi) için adaylığını koydu, 10 tribün arasında dördüncü sırada seçildi. Kısa zamanda öteki 9 tribünü gölgede bırakarak bağımsız davranmaya başladı. Senato’nun ülke yaşamı üzerindeki etkisini azaltmak için büyük bir kampanya açtı. Yerini sağlamlaştırmak isteyen Gracchus’un ilk işlerinden birisi, Tahıl Yasası’nı çıkartmak oldu. Bu yasaya göre, devlet, Roma vatandaşlarına piyasa fiyatından yarı yarıya ucuz buğday satacaktı. Gracchus bu yasayla, yoksul ve işsiz Roma vatandaşlarının desteğini kazanmak istedi. Bu haktan yararlanmak isteyen birçok insan Roma’ya göç etmeye başladı. Gracchus, hakları elinden alınmış olan Toprak Komisyonu’nu yeniden canlandırdı. Tiberius’un koyduğu kısıtlamalara bağlı kalarak, bütün toprak sahiplerinin elindeki toprakları sınırlamaya çalıştı. 17 yaşından küçük olanların askere alınmasını önledi. Kendi donanımını sağlamakla yükümlü olan Roma askerlerinin yoksul olanlarının üzerinden bu yükümlülüğü kaldırdı. Gracchus Romalı tüccarları (equites, eques trian) destekleyerek, soyluların elinde bulunan Senato’yu saf dışı edebileceğini düşünüyordu. Bu amaçla ithal edilen tahılın korunması için Roma’da büyük silolar yaptırdı. Üreticiler ve pazar arasındaki bağıntıyı kurmak için geniş bir yol yapımı projesi başlattı. Gerekli emek gücünü ise işsizlerden sağlayarak onlara iş alanları açtı.
Gracchus, İÖ 122’de yeniden tribün seçildi. Arkadaşı eski konsül Fulvius Flaccus da seçilen diğer tribünler arasındaydı. Devlet örgütü içindeki gücü gittikçe büyüyen Gracchus, Lucius Opimius yerine kendi adamı Fannius Strabo’nun konsül seçilmesini sağladı. Yargı sisteminde de düzenlemeler yapmak isteyerek, senatörlerce oluşturulan jürilerin değiştirilmesini ve equites sınıfından vatandaşların bu görevi yapmalarını önerdi. Soylular, Gracchus’a karşı büyük bir muhalefete geçtilerse de equites sınıfının desteğini kazanan Gracchus, yasanın oya konulmasını sağladı. Konu alt sınıfları doğrudan ilgilendirmediği için yasa 35 Roma kabinesinden ancak 18’inin oyları ile kabul edildi.
Senato ile savaşımı
İtalya’daki Roma kolonilerinde bulunan tüccar sınıfların da desteğini kazanmak isteyen Gracchus, Romalı olmayanlara da tam vatandaşlık hak ve statüsünün verilmesini savundu. Gücünün gittikçe azaldığını gören Senato ise, soylu ve Gracchus’un güdümünde olmayan tribünlerden Marcus Livius Drusus’u desteklemeye başladı. Vatandaşlık haklarının ve beraberinde gelen ayrıcalıkların, Roma kenti dışından olanlara verilmesini istemeyen halk da Gracchus’u desteklemekten vazgeçmeye başladı.
İÖ 122 başlarında, Kartaca’da bir koloni kurulmasına karar verildi. Bu işle Gracchus’un yakın arkadaşlarından Rubrius görevlendirildi. Gracchus da koloninin kurulmasında görev alan 3 komiserden biri idi. Gracchus, tribünlerden Drusus’un bu atamayı kabul etmemesi ve kendisini diktatörlükle suçlamasına karşın, Kartaca’ya gitti. Kısa bir süre içinde kentin kurulacağı yeri ve koloninin sınırlarını belirleyerek geri döndü. Roma’ya döndüğünde düşmanlarının güç kazanmış olduklarını gördü. Konsül Fannius Strabo ’ da Senato’ca kazanılarak Gracchus’a karşı mücadeleye girişti. Kartaca yakınlarındaki boş toprakları 6.000 hisseye ayıran Gracchus, buraya yoksul İtalyan göçmenlerinin yerleştirilmesini istediyse de, onun Afrika’da güç kazanacağından endişe eden rakipleri bu projenin gerçekleşmesini engellediler.
Gracchus İÖ 121 ’de üçüncü kez tribünlüğe adaylığını koydu. Bu sırada Latinler’in ve öbür İtalyanlar’ın vatandaşlığa kabul edilip edilmemesi ve koloniler, devletin en büyük sorunlarını oluşturmaktaydı. Gracchus, evini Roma soyluları ve zenginlerinin kaldığı bir semt olan Palatine tepesinden yoksulların kaldığı Forum’a taşıyarak yeniden halkın desteğini kazanmaya çalıştı. Senato, konsül Fannius’un Roma vatandaşı- olmayanların oylama sırasında kentten çıkarılması gerektiğini içeren bir bil’diri yayınlamasını sağladı. Özellikle Drusus’un karşıt propagandası yüzünden Gracchus yeniden tribün seçilemedi. Kendisine karşı olanların önderlerinden Lucius Opimius da İÖ 121’de konsül seçildi.
Triibünlüğün öneminin azaltılması
Direnme yanlısı olmayan Gracchus, Senato’nun kendisini yargılamasını beklerken, arkadaşı Flaccus, silahlı mücadeleden yanaydı. Konsül Opimius’tan Gracchus’a haber getiren kişinin Gracchus’un adamlarınca öldürülmesi, Senato ile ilişkilerini daha da gerginleştirdi. Gracchus yanlıları Aventine tepesini işgal ettiler. Senato, Opimius’a Gracchus’a karşı güç kullanma yetkisi verdi. Flaccus’un oğullarından biri aracılığı ile yapılan görüşmeler de sonuç vermeyince, Opimius, Gracchus’a karşı saldırıya geçti. Zengin Roma vatandaşları ve onların kölelerince desteklenen Opimius’un ordusu ayaklanmacıları kısa sürede yenmeyi başardı. Flaccus öldürüldü. Kaçmak isteyen Gracchus kıstırılınca kendi buyruğu üzerine kölesi tarafından öldürüldü. Konsül Opimius, savaştan sonra da büyük bir yıldırma hareketine girişerek, aralarında Fulvius Flaccus’un oğlu Quintus Flaccus’un da bulunduğu 3000 kişiyi öldürdü. Plebler’in seslerini duyurdukları bir kurum olan tribünlüğün bu olaydan sonra Roma tarihindeki önemi azaldı. Senato, ülke yönetimine tümüyle egemen olurken, soylularla equites sınıfı arasındaki anlaşmazlıklar çözümlenmeye çalışıldı.
Gracchus, giriştiği reformlarda büyük ölçüde başarısızlığa uğramıştır. Toprak Komisyonu, önemli bir iş başaramamış, köle emeğine dayanan büyük toprak sahiplerinin topraklarına el konulamamıştır. İtalya dışında koloniler kurarak, yoksul Roma vatandaşlarının ülkeden çıkarılması girişimi de başarılı olamamış, politik nedenlerden Senato’ca engellenmiştir. Ucuz fiyatla halka dağıtılan buğday Roma’ya göçü hızlandırmış, kentin bir işsizler ordusunca işgal edilmesine yol açmıştır. Küçük köylülüğü Roma sisteminin temeli olarak gören ve onları büyük toprak sahiplerine karşı savunan Gracchus, dışarıdan buğday ithal etmekle, Romalı tahıl üreticilerinin gelirinin düşmesine neden olmuştur. Senato’ya karşı destek kazanmak amacıyla equites sınıfı ile yakınlaşma çabaları ise köylülük ile bağlarının kopmasına yol açmıştır. Tüm Italyanlar’a vatandaşlık hakkı vermek istemesi, Roma halkının desteğini yitirmesine neden olmuştur. Yalnızca Roma’nm yoksul ve işsiz halkından destek gören Gracchus, Opimius komutasındaki deneyimli ve profesyonel askerlerce kolaylıkla saf dışı edilmiştir.
• KAYNAKLAR: F.R.Cowell, The Revolutions of Ancierıt Rome, 1962; W.E.Heitland, The Roman Repuhlic, 1923; T.Mommsen, The History of Rome, 1967.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi