GIYASEDDİN TUĞLUK (?-1325)
Delhi Türk Sultanı. Tuğlukşahlar Hanedanı’nın kurucusudur.
Doğum yeri ve yılı bilinmemektedir. 1325 Şubat ya da Mart ayında, Afganpur’da öldü. Alâeddin Halaci’nin (1296-1316) ordusunda askerlik yaptı. Sultan Kutbeddin Mübarek Şah zamanında (1316-1320) Debalpur valisi oldu.
Kutbeddin Mübarek Şah, Hindu kökenli bir saray adamı olan Husrev tarafından öldürülünce, Gıyaseddin’in oğlu ve eski sultanın imrahoru olan Fahreddin Cavna kaçarak babasına sığındı. Fahreddin, babasını Husrev’in sultanlığını tanımamaya çağırdı. Diğer bir Türk ordu komutanı olan Ayba Kişulu Han da kendilerine katıldı. İki komutanın birleşik ordusu, 5 Eylül 1320’de İndarpat’ta, Husrev’ in Hindu askerlerinden oluşan ordusunu yendiler. Delhi’ye giren Gıyaseddin Tuğluk, Halaç hanedanından sağ kalan olmadığı için, 8 Eylül 1320’de ordu komutanları ve Delhi ileri gelenlerince sultan ilan edildi. Gıyaseddin kısa sürede Delhi’de düzeni yeniden kurdu. Alâeddin Halaci döneminde el konulan malları, sahiplerine geri verdi. Oğlu Fahreddin Mu-hammed Cavna da Uluğ Han unvanını aldı. Varangal Racası Prataparudradeva, Delhi’nin egemenliğinin Halac Hanedanı ile bittiğini iddia ederek, Gıyaseddin Tuğluk’u tanımadı. 1321’de Gıyaseddin, oğlu Uluğ Han’ı Varangal üzerine gönderdi. Uluğ Han, Varangal’i kuşattı. Prataparudradeva, vergi vermeyi kabul ederek barış istedi. Bu istemi reddeden Uluğ Han’ın ikmal yolları Hindular tarafından kesildi. Bu sırada Gıyaseddin Tuğluk’un öldüğü konusunda söylentiler çıktı. Ordu Uluğ Han’ın sultanlığını kabul etti. Bazı önemli soylular ise, kendi askerlerini alarak kuşatmadan çekildiler. Kuşatma kaldırıldı. Ordu Deogir’e vardığında, Gıyaseddin Tuğluk’un yaşadığı öğrenildi. Uluğ Han, suçu komutanlarının üzerine atarak babasını suçsuz olduğuna inandırdı. 1323’te kendisine Varangal üzerine sefer yapması için bir kez daha izin verildi. Bidar kalesini alarak güvenliği sağlayan Uluğ Han, kenti ele geçirdi. Ancak ordu Orissa’da iken bir Moğol akını oldu ve Uluğ Han bozguna uğradı.
Bu sırada Bengal’in Türk yöneticileri arasında bir iç savaş çıkmıştı. Sultan Nasıreddin Buğra kardeşlerine karşı yardım isteyince, Gıyaseddin Tuğluk sefere kendisi çıkmaya karar verdi. Bengal’i tümüyle ele geçirdi. Rakip kardeş Gıyaseddin Bahadır yakalandı. Doğu Bengal, Delhi’ye bağlandı. Batı Bengal ise bağımlı hale getirilerek Nasıreddin Buğra’ya bırakıldı. Uluğ Han ise babasının yokluğundan yararlanarak bir ordu kurmaya başlamıştı. Gıyaseddin Tuğluk, Bengal’den dönerken oğlu tarafından Afganpur’da karşılandı. Kendisinin ağırlanması için yaptırılan köşkte, ganimet olarak alınan fillerin geçit resmini izlerken, köşkün çökmesi üzerine öldü.
Gıyaseddin Tuğluk’un hükümdarlığı Delhi Türk sultanlığı için “bir derlenip toparlanma dönemi oldu. Haydutların saldırılarından çiftçileri korumak için kırsal bölgelerde kaleler, yollar ve sulama kanalları yaptırdı. Üründen alman verginin oranı 1/10 olarak sınırlandırıldı, yıkık köyler onarıldı. Ikta sahipleri ve yerel yöneticiler, tüm bu işlerin yürütülmesinden sorumlu tutuldular. Vergisini veremeyenlere devletçe işkence yapılmasına son verildi. Ülkenin her tarafına ulaşan bir posta sistemi kuruldu. Yönetimde büyük ölçüde merkezileşmeye gidildi. Gıyaseddin Tuğluk ülkeyi eski Delhi kentinin güneyinde kurdurduğu Tuğlukabad kentinden yönetti.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi