Jeodezik Kubbe
Jeodezik kubbe, jeodezik prensiplere dayanan ve çokgen yüzeylerin birleştirilmesiyle oluşturulan bir kubbe türüdür. Bu kubbeler genellikle çeşitli endüstriyel yapılar, seralar, gözlemevleri veya spor salonları gibi büyük açıklıklı yapılar için kullanılır. Jeodezik yapılar, mühendislik açısından sağlam, hafif ve esnek olmalarıyla bilinirler.
Jeodezik kubbeler, genellikle üç boyutlu geometriye dayanan poliedronların bir araya getirilmesiyle oluşturulur. Bu poliedronlar genellikle üçgen, altıgen veya beşgen gibi şekillerden oluşur. Bu yapıların ana avantajı, daha büyük bir alanı daha az malzeme kullanarak kaplayabilme yetenekleridir. Ayrıca, jeodezik kubbelerin dağıtılmış yükleri daha etkin bir şekilde taşıma yetenekleri de bulunur.
Jeodezik kubbelerin mimarisinde, genellikle kubbenin formunu belirleyen ve mukavemet sağlayan bir dizi üçgen veya diğer çokgen yüzey kullanılır. Bu yüzeyler genellikle birbirine bağlanır ve bir çerçeve oluştururlar. Bu çerçeve, kubbenin gücünü artırırken aynı zamanda hafifliğini korumasını sağlar. Jeodezik kubbeler, yapısal dayanıklılıkları ve görsel çekicilikleri nedeniyle birçok farklı uygulamada tercih edilirler.
Jeodezik kubbe, küçük boyutlu öğelerin bir küre veya küre parçası yüzeyinde üçgenlerden oluşan bir ağ yapacak şekilde birleştirilmesiyle elde edilen uzaysal taşıyıcıdır. Bu küçük boyutlu öğeler genellikle çelik, alüminyum gibi taşıyıcı gücü yüksek malzemelerden yapılmış çubuklar olabilirken, daha az taşıyıcı güce sahip plastik veya kartondan yapılmış şeritler de kullanılabilir. Üçgenlerin, üçgenin türevi olan çokyüzlüler ile oluşturulması, kubbenin taşıyıcı gücünü artırır. Boşluklar ise hafif malzemelerle doldurularak yapı örtüsü tamamlanır.
Jeodezik kubbe, yüksek taşıyıcı gücüne karşın hafif, çabuk ve kolay kurulabilen, düşük maliyetli bir taşıyıcıdır. Bu özellikleri nedeniyle geniş alanları en küçük yüzeyle sarmak için idealdir ve fabrikalar, eğlence ve kültür merkezleri, spor salonları gibi yapılarda yaygın olarak kullanılır. Küçük boyutlu öğeler prefabrikasyona uygundur ve taşıyıcının hafifliği ve sağlamlığı, montajın yapıldığı yerden alınıp helikopterle taşınabilme olanağını sağlar.
Jeodezik kubbenin bulucusu ABD'li mühendis R. B. Fuller'dir. İlkelerini 1947'de ortaya koyduğu bu taşıyıcıya ilişkin patenti 1954'te almıştır. Fuller, Ford Motor Şirketi için yapılan 28 metre çaplı kubbenin ilk büyük ölçekli uygulamasını gerçekleştirmiştir. Ayrıca bir otomobil şirketi için yapılan bakım onarım işliği, 117 metre çapıyla en geniş açıklıklı jeodezik kubbe uygulamasıdır. Jeodezik kubbelerin çeşitli fuar ve sergilerde de kullanıldığı bilinmektedir; örneğin Afganistan'daki Kabil Fuan'ında 48 saat içinde kurulan bir jeodezik kubbe bulunmaktadır. Fuller'in Montreal Uluslararası Sergisi EXPO 67 için tasarladığı ABD pavyonu ise günümüzde jeodezik kubbe uygulamalarının önemli bir örneğidir.