GODELIER, Maurice (1934)
Fransız, antropolog ve düşünür. Antropoloji ve iktisat bilimleri arasında kuramsal bir bireşime ulaşmaya çalışmıştır.
Cambrai kentinde doğdu. Öğrenimini Paris’te Ecole Normale Superieure’de (Yüksek Öğretmen Okulu) tamamladı. Yeni Gine’de yaşayan Baruyalar üzerine hazırladığı tezi, ilerki birçok çalışmasının çıkış noktası oldu. 1967-1969 arasında, Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nin (Centre National des Recherches Scientifiques) ve bir Amerikan kurumunun (Wenner Gren Foundation) desteğiyle, Baruyalar üzerine daha geniş bir araştırma yapma olanağı buldu.
Baruyalar’da tuzun işlevi
Godelier bu araştırmasında Baruyalar’da tuz üretimi ve tuzun diğer kabilelerle yapılan alışverişte nasıl para işlevi görmeye başladığını inceledi ve ilerki kuramsal yazıları için temel oluşturacak bazı sonuçlara vardı. Ona göre, Baruyalar’ın tuzu değerli bir nesne saymasının başlıca nedenleri arasında tuzun toplumsal yaşamın yalnızca belirli anlarındaki (doğum, evlenme gibi) törenlerde kullanılması ve çevredeki kabileler arasında yalnızca Baruyalar’da üretilebilmesi nedeniyle de öbür kabilelerin onu ancak yüksek bir fiyat karşılığında elde edebilmesi vardı. Baruyalar açısından tuzun önemli bir özelliği de, kendilerinde bulunmayan kimi gereksinim maddelerini elde etmeye yarayan bir değişim değeri taşımasıydı. Tuz hem öbür kabileler için üretilen bir meta, hem de kabile içinde armağan olarak verilen bir nesneydi. Diğer mallara karşılık olarak değiştirilebilen tek şey olduğu ölçüde de para işlevi görmekteydi. Godelier’in bu süreç sonucunda vardığı önemli sonuçlardan biri, Baruyalar’la öbür kabileler arasında eşitsiz bir alışveriş olduğu, fakat bunun sömürüye dayanmayan bir eşitsizlik biçiminde ortaya çıktığıdır. Ona göre bu durum, ürünlerini akrabalık ve komşuluk ilişkilerine göre dağıtan, doğrudan üreticilerin kolektif ve bireysel emeğine dayalı, ticaret öncesi bir ekonomiyle kaynaşmış ilkel bir ticaret ekonomisi örneği oluşturur.
Godelier tezini tamamladıktan bir süre sonra, Levi-Strauss’un da çalıştığı Ecole Pratique des Hautes Etudes’de ( Uygulamalı İncelemeler Yüksek Okulu ) antropoloji bölümü müdür yardımcısı oldu. Ana araştırma alanı olan Yeni Gine’deki Baruyalar ve Kongo’daki Mbutiler üzerine incelemelerini sürdürürken, antropolojide yöntem ve kuram sorunları konusunda da çok sayıda makale yayımladı.
1970’te, Marx ve Engels’in kapitalizm öncesi toplumlar üzerine yazılarından derlediği Sur les socie-tes precapitalistes, (“Kapitalizm Öncesi Toplumlar Üzerine”) adlı kitapla başlattığı tartışma, daha geniş bir çevre tarafından tanınmasını sağladı. Bu derlemeye yazdığı oldukça kapsamlı önsözde, antropolojinin 19.yy’dan bu yana aldığı yolu vurgulayarak, kimi kavram ve yaklaşımların somut veriler karşısında zaman aşımına uğradığını öne sürdü. Örneğin “ilkel ekonomi” ya da “kendine yeter ekonomi” kavramının artık geçerli olmadığım, çünkü bu tür toplumların, yalnızca yaşamlarını sürdürmek için gerekli ürünleri üretmekle kalmayıp, aynı zamanda toplumsal kurum-ların işlerliğini sağlamaya yönelik bir artı-ürün yarattıklarını savundu. Ayrıca bu artı-ürünün varlığının, üretici güçlerin düzeyinin kendiliğinden gelişmesine yol açacağını düşünmenin yanlış olacağını vurguladı.
Asya Üretim Biçimi
Godelier’ye göre, Marx ve Engels’in geliştirdikleri “Asya Üretim Biçimi” kavramını, geçerliliğini yitirmiş yanlarından arındırarak, çağımızın sorunları ve bilgileri ışığında yeni bir kavrama dönüştürmek gerekmektedir. Geçerliliğini yitiren savların başında da, bir siyaset bilimi terimi olmaktan çok, ideolojik bir terim olarak gördüğü “doğu despotizmi” terimi gelmektedir. Ayrıca, Asya Üretim Biçimi’nin kaçınılmaz olarak bin yıllık bir durağanlık dönemine yol açtığı düşüncesini de artık savunmak olanaksızdır. Her üretim biçimi gibi Asya Üretim Biçimi de çeşitli yollarla evrim gösterebilir. Bu evrim hem kendi iç yapısına hem de tarihsel ortama bağlıdır. Sonuç olarak, Asya Üretim Biçimi sınıfsız toplumdan sınıflı topluma geçiş biçimlerinden biri olarak ele alınmalıdır. Akrabalık yapılarının ve dinsel ve iktisadi yapıların yeni bir kuramsal çözümlemesiyle, bu kavram ya da onunla eşdeğerli ancak daha iyi terimlendirilmiş yeni bir kavram, çağdaş bilimce benimsenmelidir. Godelier’ye göre sınıflı ve devlet kurmuş toplumlara geçiş sorunu, akrabalık ilişkilerinin, toplumsal yaşamın tüm işlevlerini yönlendiren belirleyici rolünü hangi tarihsel koşullarda yitirdiğinin saptanması sorununa indirgenebilir.
Antropoloji ve iktisat
Godelier 1972’de Uluslararası Temel Antropoloji ve Bio-Antropoloji Merkezi (C.I.B.A.F.) tarafından düzenlenen bir konferansa sunduğu ve sonradan Anthropologie et Economie (“Antropoloji ve İktisat”) başlığıyla yayımlanan bildirisinde, kuramsal bir bireşime ulaşarak, antropolojiyi bir toplumsal bilim dalı olarak tanımlamaya ve genel ilkelerini belirlemeye çalıştı. Godelier’ye göre iktisadi sistemin gerçek mantığını anlamada izlenecek yöntemin ilk ilkesi malların dolaşımının değil, üretiminin incelenmesinden yola çıkmak gerektiğidir. İkinci önemli ilke ise, bir iktisadi sistemin çözümlenmesinin, görünen olguların gözlemlenmesi ya da bireylerin bu sistemi dolaysız algılayış biçimlerinin yorumlanmasıyla sınırlandırmanın yanlışlığının kavranmasıdır. Farklı üretim biçimlerinin doğru bir çözümlemesini yapabilmek için sistemin görünen mantığının ardında yatan, mantığı ortaya koymaya çalışmak ve bu üretim biçimlerinin ortaya çıkış, yeniden üretim ve yok oluşlarının tarihsel ve yapısal koşullarını araştırmak gerekir.
Godelier, bu bildirisinde, toplumsal alandaki tüm araştırmaların tek bir bilim oluşturmaya yöneldiği ve bunun, “tarihin geri çevrilemez akışı içinde ortaya çıkan somut toplumlarm araştırılması ve toplumsal ilişkilerin karşılaştırmalı kuramı” biçiminde tanımladığı genel antropoloji olduğu görüşünü yineledi. Bu bildirideki konuları daha ayrıntılı olarak ele aldığı Anthropologie Economıque, (“İktisadi Antropoloji”) adlı kitabı 1974’te Lahey’de yayımlandı. Bu bildiri de içinde olmak üzere, birçok önemli makalesini içeren Horizon trajets mamcistes en anthropologie, (“Antropolojide Marksist Yollar ve Gelecek”) adlı kitabıysa 1977’de Paris’te yayımlandı. Son olarak 1983’te La production de grands hommes (“Büyük Adamların Üretimi”) adlı bir kitabı yayımlanan Godelier, Bilimsel Araştırmalar Ulusal Merkezi’nde (CNRS), antropoloji bölümü başkanı olarak çalışmalarını sürdürmektedir.
• YAPITLAR (başlıca): Rationalite et Irrationalite en economie, 2 cilt, 1969, (“İktisatta Akılcılık ve Akıldışılık”); Sur les societes precapitalistes, 1970, (“Kapitalizm Öncesi Toplumlar Üzerine”); Un domaine conteste: l’anthropologie economique, 1974, (“Tartışılır bir Alan: iktisadi Antropoloji); Horizon, trajets marxistes en anthropologie, 1977, (“Antropolojide Marksist Yollar ve Gelecek”); La production de grands hommes, 1983, (“Büyük Adamların Üretimi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi