Mehmet Fatin GÖKMEN, (1877-1955)
Mehmet Fatin Gökmen, Türk gökbilimci olarak Türkiye'de batı anlamında gökbilimi ve yerfiziği çalışmalarını başlatan önemli bir figürdür. Akseki'de doğan ve İstanbul'da vefat eden Gökmen, eğitim hayatına Akseki ve Alanya'da başladı ve medrese öğrenimini İstanbul'da tamamladı. Sultan Selim Muvakkithanesi'nde çalışırken eski gökbilimi ve takvim hazırlama yöntemlerini öğrenerek bu alandaki temel bilgileri edindi. Daha sonra, matematik ve çağdaş gökbilimi üzerine çalışmalar yapmak üzere Darülfünun'un Riyazimat medresesine girdi.
1904 yılında eğitimini tamamlayan Gökmen, önce Darüşşafaka'da matematik öğretmeni olarak çalıştı, ardından Darülfünun'da gökbilimi ve olasılık hesabı dersleri vermeye başladı. 1910 yılında Rasathane-i Amire'nin yöneticiliğine getirildi ve yeni bir gözlemevinin kurulması görevini üstlendi. Belçika'daki Uccle Krallık Gözlemevi'ni örnek alarak, gelişmiş bir gözlemevi kurma hedefiyle çalışmalarını sürdürdü.
Fransız meteoroloji bilgini Angot'un yardımıyla Kandilli Rasathanesi'nin kuruluşunu gerçekleştirdi ve 1911'de bir meteoroloji istasyonu ile faaliyetlerine başladı. Osmanlı Devleti'nin yaşadığı zorluklar ve savaşlar nedeniyle hedeflenen düzeye ulaşamayan Kandilli Rasathanesi, Cumhuriyet'in kurulmasının ardından Gökmen'in liderliğinde yeni bir gelişim dönemine girdi. 1935 yılında Almanya'dan getirilen 20 cm'lik dürbünün yerleştirilmesiyle gökbilimsel gözlemlere başlandı ve 1938'de bir manyetik ölçme birimi kazandırıldı.
Gökmen, yaşamı boyunca siyasi çalışmalara da katıldı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin İstanbul'daki ilk üyelerinden biri olan Gökmen, Meşrutiyet yönetimiyle birlikte cemiyetten ayrılarak siyasi hayattan uzaklaştı. Ancak, emekliliğinin ardından tekrar siyasete dönerek 1943 ve 1946'da Konya ilinden milletvekili seçildi.
Semerkant Okulu'nun, ay başlarının saptanmasında yaygın olarak kullanılan yöntemlerini inceleyen ve geliştiren Gökmen, Türkiye'de çağdaş gökbilimi eğitimi ve araştırmalarının öncülerindendir.
Anısına TÜBİTAK Hizmet Ödülü verilmiş ve adı Beykoz'da bir ilköğretim okulu ile Darüşşafaka'daki bir planateryuma verilmiştir.
Mehmet Fatin Gökmen'in başlıca yapıtları:
Eski Hitay Takvimi (1936): Bu eserinde Gökmen, eski Hitay takvimini inceleyerek detaylı bir şekilde analiz etmiş ve açıklamıştır. Bu çalışması, eski takvim sistemleri üzerine yapılan araştırmalara önemli bir katkı sağlamıştır.
Ruhu Tahtası Nazariyesi ve Tatbikatı (1936): Gökmen, bu eserinde "ruhu tahtası" olarak bilinen bir gözlem ve hesap aracını inceler ve bu aracın teorik temellerini ve uygulamalarını açıklar. Bu çalışma, geleneksel gözlem ve hesaplama tekniklerine ilişkin önemli bir kaynak olarak kabul edilir.
19 Haziran Küsufu Küllisi (1948): Bu eserinde Gökmen, 19 Haziran'da gerçekleşen bir güneş tutulmasını detaylı bir şekilde ele alır. Küsuf, güneş tutulması anlamına gelir ve bu olayın gözlem ve analizini içeren kapsamlı bir çalışma sunar. Bu eser, gökbilim alanında güneş tutulmalarının incelenmesi ve anlaşılması için önemli bir kaynak olarak değerlendirilir.