GRAY, Stephen (1666-1736)
İngiliz, fizikçi. Elektriklenmeye ve elektrik iletkenliğine ilişkin deneysel çalışmalarıyla tanınır.
Kimi kaynaklar 1670’te doğduğunu belirtirse de, vaftiz tarihini 26 Aralık 1666 olarak saptayan belgelere göre, Canterbury’de doğdu, 15 (ya da 25) Şubat 1736’da Londra’da öldü. Üniversite eğitimi görmeden kendi kendini yetiştirdi, bir süre de ünlü astronom Flamsteed’in yanında çalışarak optik ve astronomi bilgisini arardı. 1696’da, pirinç bir levha üzerindeki küçük bir delik içine yerleştirilmiş bir su damlacığının mercek işlevi gördüğü bir mikroskop tasarlayan Gray, sonraki yıllarda da çeşitli ölçü aletleri ve astronomi gözlemleri yaptı. Sağlığı bozulduğu için, 1719’dan sonra, ömrünün geri kalan yıllarını Londra’ da huzurevinde geçirdi.
Gray, belli bir fizik öğrenimi görmemesine ve zamanını daha çok astronomi gözlemlerine ayırma-
sına karşın, elektrik konusunda 18. yy’ın en ünlü deneysel fizikçileri arasında sayılır. William Gilbert’ ın kehribarın sürtünmeyle elektriklendiğini açıklamasından bir yüzyıl kadar sonra, 1706’da, İngiliz deneysel fizikçi Francis Hauksbee (?-ykş. 1713), bir cam borunun sürtünmesiyle elektrik elde edince Gray’in ilgisi bu konuda yoğunlaşmıştı. 1720’de, sürtünmeyle oluşan elektriğin, ipek, saç, kuş tüyü, kâğıt gibi elektriklenmeyen maddeleri çekebildiğini gözlemledi. Gerçekten de, cam boruyu sürterek elektrik ürettiğinde, bu borunun iki ucuna yerleştirilmiş mantar tıpalar da elektrikleniyor ve küçük maden ya da kâğıt parçalarını çekebiliyordu. Mantarın içine sokulan camdan yapılmış çubukların elektriği, bu çubukların ucuna tellerle tutturulmuş madensel kürelere aktardığım görünce, sürtünmeyle oluşan elektriğin uzak mesafelere iletilebileceği düşüncesine ulaştı. Bu amaçla kullandığı pamuk iplikler olumlu sonuç vermeyince araya ipek iplikler kattı ve cam boruda oluşan elektriği bu hat boyunca yüzlerce metre öteye iletmeyi başardı. Bu deney, bir yandan elektriğin bir yerden başka bir yere aktarılabilen, ağırlıksız, ölçüle-meyen bir “esir” olduğu düşüncesini doğurmuş, öte yandan elektrik ürettiği halde bu etkiyi iletmeyen maddeler (cam, ipek) ile elektrik üretmemesine karşın varolan elektriği içinden geçiren maddeler (madenler) arasında bir ayırım yapılarak “iletkenlik” ve “yalıtkanlık” kavramlarının geliştirilmesini sağlamıştı.
1731’de Royal Society kanalıyla ve “A Letter Containing Several Experiments Concerning Electri-city” (“Elektriğe İlişkin Çeşitli Deneyleri İçeren Bir Makale”) başlığıyla yayımlanan Gray’in deney sonuçları, özellikle Du Fay’in ilgisini çekti ve 19. yy’da tüm elektrik olaylarının açıklanabilmesini sağlayacak yeni bir açılımı başlattı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi