GRAVESANDE, William Jucob (1688-1742)
Hollandalı filozof ve bilgin. Newton fiziğinden kaynaklanan felsefeyi Hollanda’da yaymış, kendi adıyla anılan, cisimlerin genleşmesini gösteren bir aygıt geliştirmiştir.
27 Eylül 1688’de Bois-le-Due’de doğdu, 28 Şubat 1742’de Leiden’de öldü. Erken yaşta matematikle ve felsefeyle ilgilenmeye başladı. Matematikte perspektif sorununu inceledi. Den Haag’da matematik, fizik ve felsefe konularındaki çalışmalarını sürdürdü. 1717’de Leiden Akademisi’nde matematik ve astronomi profesörü oldu. 1734’ten ölümüne değin matematik, felsefe ve astronomi okuttu.
Locke felsefesinden etkilenen Gravesande, bu düşünürün görüşlerini dinsel inançlarına uyarlamaya çalışmıştır. Ancak o, bütün bilgilerin duyulardan geldiği konusunda Locke’tan ayrılır. Ona göre, doğuştan düşüncelerin kaynağına ilişkin hiçbir şey kanıtlanamaz. Descartes’m ileri sürdüğü gibi tinle özdek birbirinden ayrıdır, ikisinin birbiriyle kaynaşma olanağı yoktur. Uzam özdeğin yüklemi olduğu gibi; düşünce de tinin yüklemidir.
Gravesande, kesin bilginin tek ölçütü olarak apaçıklığı benimser. Apaçıklık, gerçeğin dolaysız olarak algılanmasıdır. Duyuma dayanan bilgide gerçeğin algısı dolaylıdır; çünkü insanın tanıklığının kesin bilgisi tanrısal bilgeliği temel almak zorundadır. Apaçıklıktan yalnızca matematikte söz edilebilir.
Gravesande, “özgürlük” kavramım da irdelemiştir. Ona göre özgürlük, istencin belirlemelerinde değil, bu belirlemeleri yapabilme yetisindedir. Özgürlük, istencin seçimine göre davranabilmektir. İnsan, istenci gerçekleşebilecek nesneleri istediği zaman, özgür olabilir, istenç yanılgısı, kişinin kendisine mutluluk getireceğine inandığı nesnelere ilişkin yargısından kaynaklanır.
Gravesande, felsefe alanındaki çalışmalarının yanı sıra, bilime de önemli katkılarda bulunmuştur. Newton ve Galilei’nin görüşlerinin Hollanda’da yayılması için çaba göstermiştir.l 8 yaşında yazdığı Essai sur la perspective (“Perspektif Üzerine Denemeler”) matematik alanında büyük ilgi uyandırmıştır.
Gravesande, ayrıca katı cisimlerin genleşmesini göstermek için, kendi adım taşıyan bir aygıt (Gravesande halkası) bulmuş; 1720’de ilk heliostatı yapmıştır. Hava boşaltma makinelerinin geliştirilmesine çalışmış, cisimlerin çarpışmaları üzerine de bir kuram ileri sürmüştür.
• YAPITLAR (başlıca): Essai sur la perspective, 1706, (“Perspektif Üzerine Denemeler”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi