BÎDİL (1644-1720)
Hintli şair. 17. yy Hint-İslam tasavvuf şiirinin önde gelen kişilerindendir.
Abdülkadir Bîdil, Babür zamanında Azimabad’a (Patna) göçüp orada yerleşen Çağatay Türkleri’nden Mirza Abdülhalik’in oğludur. Azimabad’da doğdu. Beş yaşındayken babası ölünce annesi ve amcası Mirza Kalender tarafından yetiştirildi. Bir süre medresede okudu. Medreseden ayrılıp Şeyh Kemal, Şah Fazıl ve Şah Kasım Derviş’ten ders aldı. Bu şeyhlerin özendirmesiyle uzun süre tasavvufla ilgilendi. Şah Cihan’ın oğlu Şüca, Muhammed Azim Şah, Nevvab Şükrullah Han’ın çocukları Lutfullah ve İnayetullah gibi prenslerin hizmetlerinde bulundu. Delhi’de öldü.
Bütün yapıtlarını Farsça yazan Bîdil evrenin yaratılışı, Tanrı’ya ulaşma konularını işledi. Bîdil’e göre her varlıkta daha üstün bir varlık meydana getirme yeteneği vardır. Ancak bu Tanrı’ya duyulan aşk ile gerçekleşir. Ruh belirli “suret”leri almadan onlara uygun bir “heyula”ya (madde) sahip olmalıdır. Bu nedenledir ki insan da daha önce kendi suretine yakın bir maymunluk devri geçirmiştir. Bîdil’in “Adam, adam olmadan maymun idi” dizesi bu anlamda söylenmiştir.
Şiirlerinde gönlün özlemini duyduğu gerçek varlığa erişmesini, eski sûfilerde olduğu gibi his ve heyecanla değil, yaşamdan alınmış örneklerle süslü düşünceler biçiminde ifade etmiştir. Düşüncelerini anlatabilmek için uydurduğu yeni sözcükler şiirlerinin anlaşılmasını güçleştirmiştir. Bu yüzden Türkistan’da Bîdilci, Afganistan’da Bîdilhan denen Bîdil’i anlayan, yorumlayan kişiler ortaya çıkmıştır. İran’da ise hemen hiç tanınmamıştır.
Divan’ı gazeller, rubailer ve kasidelerden meydana gelmiştir. Çehar Unsur adlı yapıtı, dört kitaptan oluşur. Genellikle kendi yaşamından alınmış küçük kıssalar ve çeşitli sorunlar hakkındaki düşüncelerini kapsar. Nikât ise, Çehar Unsur’dm yapılmış bir kısaltmadır. Rukaât’ta da mektuplarını toplamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Divan-ı Bîdil, (ö.s.), 1885; Kiillî-yât-ı Bîdil, (ö.s.), 1875, (Çehar Unsur, Nikât, Rukaât ve Divan’dan oluşur).
• KAYNAKLAR: G. de Tassy, Les Auteurs Hindoustanis et Leurs Ouvrages, 1868; G. de Tassy, Histoire de la Litterature Hindouie et Hindoustanıe, 1870.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi