HATTABİ, Abdülkerim (1882-1963)
Faslı bağımsızlık önderi. Rif Cumhuriyetinin kurucusudur.
Agadir’de doğdu, Kahire’de öldü. Babası Berberi Beni Uriyagel kabilesinin reisiydi. İslam eğitimi aldıktan sonra, ailesinin Tetuan’a yerleşmesi üzerine bir İspanyol okuluna giderek Avrupa kültürünü tanıma olanağı buldu. Eğitimini Fez kentindeki Müslüman Üniversitesi’nde tamamladı. 1906’da el-Teleg-rama del Rif adlı bir İspanyol gazetesinin Arapça baskısını yayımlamaya başladı. Ertesi yıl İspanyol Yerel Olaylar Bürosu’nda çalışmaya başladı. Bu işi sırasında Fas’taki Fransız-Ispanyol ortak sömürge yönetimini yakından tanıdı. 1914’te Melilla bölgesine din işleriyle görevli başyargıç olarak atandı. Bu dönemde sömürgeciliğe karşı çıkan görüşleriyle sivrilmeye başladı.
1917’de Fransız ve İspanyol yönetimine muhalefetten tutuklandı. Aynı yıl babası da Almanlar’la işbirliği yapmakla suçlandı ve dağlık bölgelere kaçmak zorunda kaldı. 1919’da hapisten çıkarak kardeşi ve babasıyla bir araya geldi. Amaçları yabancı egemenliğini ortadan kaldırarak Rif bölgesinde bağımsız bir devlet kurmaktı.
1920’de babasının ölümü üzerine direniş hareketinin önderi durumuna geldi. Rif kabilelerini örgütlemeye başladı. Amaçlarını duyurmak ve yardım sağlayabilmek için denizaşırı ülkelere temsilciler yolladı. Bölgenin dağlık yapısından da yararlanarak uzun sürebilecek bir gerilla savaşma hazırlandı. 1921’de Abdülkerim’in yönetimindeki güçler Anual’da 50.000 kişilik bir Ispanyol ordusunu yendi. Ele geçirilen topraklarda Rif Kabileleri Konfedere Cumhuriyeti adıyla bağımsız bir devlet kuruldu. Abdülkerim kabileler arasındaki düşmanlıkları ortadan kaldırarak, geleneksel Berberi kuramlarını da dışlamayan merkezi bir yönetim kurmayı amaçlıyordu. Kabile başkanlarından oluşan Ulusal Meclis’in yanı sıra merkezi bir hükümet oluşturuldu ve Emir Abdülkerim devlet başkanı oldu.
Rif ordusu 1924’te İspanyollar’la yapılan ikinci bir savaşı da kazanarak Fez kentine kadar ilerledi. Abdülkerim’in başarılarından tedirgin olan ve bunu Kuzey Afrika’daki sömürge yönetimine karşı bir tehdit olarak gören Fransızlar ve İspanyoliar, Madrid’de bir kongre düzenleyerek ortak hareket etmeye karar verdiler. 250.000 kişilik bir güçle Abdülkerim’in ordusunu yendiler ve kurduğu yönetime son verdiler. Abdülkerim, ailesiyle birlikte Hint Okyanusu’nda Reunion Adası’na sürüldü. Yirmi yıl burada yaşadıktan sonra Fransa’ya yerleşme izni âldı. Bindiği gemi Süveyş Kanalı’ndan geçerken denize atladı ve Mısır Kralı I.Faruk’tan sığınma hakkı istedi. İsteğinin kabul edilmesi üzerine Mısır’a yerleşti.
1952’de krallığın devrilmesinden sonra Kahire, Arap ulusal hareketinin merkezi durumuna geldi. Abdülkerim, beş yıl süreyle Kuzey Afrika Kurtuluş Komitesi’nin başkanlığını yaptı. Afrika’daki sömürgeciliğe karşı hareketlerin manevi önderi oldu. 1956’da Fas’ta bağımsızlık ilan edilmesinden sonra Kral V.Muhammet, Abdülkerim’i Fas’a davet etti. Ama Abdülkerim, Fransız birlikleri Kuzey Afrika toprakları üzerinde oldukça Fas’a ayak basmayı reddetti. Yaşamının sonuna dek Kahire’de kaldı.
• KAYNAKLAR: R.Furneaux, Abdel Kerim: Emir of the Rif, 1967; D.S.Voolfman, Rehels in the Rif: Ahd El Krim and the Rif Rebellion, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi