BASTIAN, Adolf (1826-1905)
Alman etnolog ve antropolog. Kültürler arasındaki benzerlikleri açıklayan bir etnolojik sistem geliştirmiştir.
26 Haziran 1826’da Bremen’de doğdu. 2 Şubat 1905’te Trinidad’da öldü. Babası zengin bir tüccardı. Heidelberg Üniversitesi’nde hukuk; Berlin, Jena ve Würzburg üniversitelerinde doğa bilimleri ve tıp öğrenimi gördü. 1850’de Prag’daki Charles Üniversitesi Tıp Bölümü’nü bitirdi. 1851’de gemi doktoru olarak dünyayı dolaşmaya başladı. 1859’a değin Avusturya, Yeni Zelanda, Güney Amerika, Meksika ve daha birçok ülkeyi gezdi. 1860’ta temel eseri olan üç ciltlik Der Mensch in der Geschichte (“Tarihte İnsan”) yayımlandı. Sonraki beş yılını çeşitli Asya ülkelerini dolaşarak geçirdi ve bulgularını Die Völker des östlichen Asiens (“Doğu Asya Halkları”) adlı kitabında topladı. 1868’de kendi etnografik koleksiyonlarıyla dünyadaki en büyük etnografi müzelerinden biri olan Berlin Etnografya Müzesi’nin temelini oluşturdu. 1869’da Rudolf Wirchow ile birlikte Berlin Antropoloji Derneği’ni kurdu. Aynı yıl Berlin Üniversitesi’nde doçent oldu. 1875-1876 arasında Ekva-dor, Kolombiya, Peru, Guatemala ve Antiller’i dolaştı ve bu gezileri anlatan Die Kulturlaender des alten Amerika’yı (“Eski Amerika’nın Kültür Ülkeleri”) yazdı. 1886’da Berlin Etnografya Müzesi’nin müdürü oldu. 1889’da Rusya ve Uzakdoğu’ya gitti. Budizm ve önyargıların psikolojik boyutları üstüne yazılar yazdı. Farklı kültürlerin benzer gelişme yasalarına bağımlı olduğunu düşünen Bastian, geliştirdiği etnolojik sistemi, “temel düşünceler”, “halk düşünceleri” ve “coğrafi bölgeler” kavramlarına dayandırmıştır. Bastian’a göre, “temel düşünceler” ilkel toplulukların dinsel ve estetik kavramlarından ve sosyal örgütlenmelerinden ve uygulamalarından çıkartılabilir. Temel düşüncelerin sayısı görece azdır. Her topluluktaki kültürel gelenekler, folklor, efsane ve inançlar temel olarak aynıdır; ancak bunlar coğrafi çevre yüzünden biçim farklılıkları gösterirler. İnsanlığın ortak niteliği olan temel düşünceler, “halk düşünceleri” aracılığı ile kendilerini farklı biçimlerde ifade ederler. Halk düşünceleri ise “coğrafi bölgeler”e bağlıdır. Coğrafi bölgelerde çevresel faktörler ve tarihsel süreçler yerel kültürleri biçimlendirirler.
İnsanlığın gelişimini evrimci bir anlayışla açıklayan Bastian, tarihsel düzenliliklere ve süreçlere önem vermiştir. Toplumların birbirine paralel ve birbirine yaklaşan bir evrim süreci izlediklerini öne sürmüş, böylece benzer aşamalardan geçen toplumların benzer bir duruma doğru geliştiğini savunmuştur. Ancak kaba evrimci düşüncelerden farklı olarak Bastian, temel düşüncelerin gelişiminin tek yönlü bir süreç olmadığını belirtmiştir. Bastian kültürel belgelerin ışığında ve psikopatolojinin deneyimlerinden de yararlanarak halkların karşılaştırmalı psikolojisini ortaya koymaya çalışmıştır.
Alman felsefe geleneğinden etkilenen Bastian, kültürel idealizmin sınırları içinde kalmıştır. Görüşleri Malinowski, Boas, Thurnwald gibi antropologları etkilemiştir. Bunun da ötesinde, İsviçreli psikolog Carl Jung’un “kolektif bilinçaltı” kavramını Bastian’in “temel düşünceler” kavramından çıkarsadığı ileri sürülmüştür.
• YAPITLAR: Der Mensch in der Geschichte, 1860, (“Tarihte İnsan”); Die Völker des östlichen Asiens, 1866-1871, (“Doğu Asya Halkları”); Die Kulturlaender des alten Amerika, 1878, (“Eski Amerika’nın Kültür Ülkeleri”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi