BOGDANOV, Aleksandr Aleksandroviç (1873-1928)
Rus düşünür, sosyolog ve iktisatçı. Ampriomonizm felsefesini ortaya atmıştır.
22 Ağustos 1873’te Sokolka Grodno’da doğdu. 7 Nisan 1928’de Moskova’da öldü. Tıp öğrenimi gördü. 1903’te Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’nin Bolşevik kanadına katıldı. 1904’te yurt dışında Lenin’ le tanıştı. Rusya’ya dönüşünde RSDİP’nin Londra’ da yapılan III. Kongresi’nin hazırlık çalışmalarını yürüttü. Merkez Komitesi’ne seçildi. 1905 Devrimi’nde Merkez Komitesi Daimi Bürosu kuruluşuna katıldı ve Petersburg Sovyeti’nde etkin oldu. 1905’ten sonra Sibirya’ya sürüldüğü için yurt dışına çıktı. Capri Adası’nda, partiye karşı olan bir okulu yönetti. 1909’da partiden çıkarıldı. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Sosyal Bilimler Akademisi’nin başına getirildi. Moskova Universitesi’nde profesörlük yaptı. 1926’da Kan Nakli Enstitüsü Müdürü oldu. Kan nakli ile ilgili olarak kendi üzerinde yaptığı bir deney sonucunda öldü.
Bogdanov, 1905 Devrimi’nin yenilgisinden sonraki yıllarda düş kırıklığına uğrayan, partinin mücadele yöntemlerine karşı çıkan, yeni felsefi görüşlere yönelen aydınlardandır. Bogdanov, Ampriomonizm felsefesini ortaya atmıştır. Felsefi görüşleri 1899’dan 1908’e değin “doğal-tarihsel” maddecilikten başlayarak Osald’m “enerji” görüşünden geçmiş, Mach’m felsefesine dayanmıştır. Bogdanov, kendi görüşlerinden çok, Lenin’in Materyalizm ve Ampriokritisizm kitabında bu düşüncelere karşı yaptığı sert eleştiri yüzünden ün kazanmıştır.
Bogdanov, Mach ve Avenarius gibi öznel idealist savlar öne sürmüştür. Ona göre bedensel ve ruhsal olan, insan “deneyi”nin yalnızca değişik biçimleridir. Bedensel insan “deneyi”, ruhsal olandan (bilinç, tasavvur, duyum vb.) çıkmakta, onun altında yer almaktadır. Bogdanov’un Ampriomonizmi’nin temeli, onun türemiş nitelikteki fiziksel doğa yoru-mundadır. Bu yorumda, türemiş doğa, doğanın dışında, üstelik doğayı türeten bir şeyi ve dolayısıyla Tanrı düşüncesini çağrıştırmaktadır. Bogdanov için zaman, mekân, eylem ve nedensellik nesnel olarak yoktur. Bunlar tek tek kişilerin öznel deneyinin toplumsal uyumu sonucunda ortaya çıkan düşünüşün düzenleyici biçimleridir. Bogdanov “toplumsal-düzenlenmiş deney” sözleriyle, eşyayı duyum öğeleri bütünü, dış dünyayı “deney” ya da insanlığın “duyu simgeleri”, fiziksel doğayı “ruhsaP’dan türemiş sayan felsefe anlayışına sahiptir. Bogdanov, diyalektik materyalizmin nesnel gerçeklik düşüncesini ve gerçeğin ölçütü olarak pratiği reddediyor, gerçeğin yalnızca “deneyin toplumsal düzeni” olduğunu savunuyordu. Bogdanov, dünyanın eylem ve gelişmesinin nesnel yasaları yerine “deney düzeni”nin mekanik şemalarını getirmekteydi. O, zıtların savaşımı öğretisi olarak diyalektiğin yerine, uyum ve uzlaşma üzerine bir düzenleme öneriyordu.
Bogdanov,sosyolojide materyalizmle öznel idealizmi birleştiriyordu. Onun sosyolojisinin temel düşüncesi, yaşamın birincilliği ve bilincin ikincilliği düşüncesinin karşısına toplumsal yaşamla toplumsal bilincin özdeşliği savını çıkarmasıdır. Bu bağlamda, Bogdanov “proletkult” kuramının da yayıcısı olmuştur. Söz konusu kuram, geçmiş kültürün tarihsel erişimlerini reddediyor, gelecek kültürün gelişme yollarını belirsizleştiriyordu.
Bogdanov, aynı zamanda bir dizi iktisat kitabının da yazarıdır. İktisadi görüşlerinde emeğin değeri yasasının yerine evrensel bir “enerjinin fizyolojik harcanması” yasasını, “emek harcamaları yasası”nı koyuyordu. Bunların toplumsal gelişmenin tüm basamaklarında geçerli olduğunu savunuyordu.Bogdanov’ un “emek harcamaları yasası” daha sonra Sovyet ekonomisinde “sektörler arası denge” kuramının dayanağı olarak Buharin tarafından kullanılmıştır.
• YAPITLAR: Osnovrıiye elementi istoriçeskovo vzglyada na prirodu, 1899; Poznaniye s istoriçeskoy toçki zreniya, 1901; Empiriomonizm, 1906, Vera i nauka, 1910; Krat-kiy kurs ekonomiçeskoy nauki, 1897; Naçalnıy kurs politiçeskoy ekonomii vı voprosah i otvetah, 1910.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi