BAŞGİL, Ali Fuat (1893-1967)
Türk hukukçu ve siyaset adamı. İş Hukuku ve Anayasa Hukuku çalışmalarıyla tanınmıştır.
Çarşamba’da doğdu, 17 Nisan 1967’de İstanbul’ da öldü, ilk öğrenimini Çarşamba’da, orta öğrenimini İstanbul’da yaptı. 1914’te I. Dünya Savaşı’na katılarak dört yıl Kafkas cephesinde çarpıştı. Savaştan sonra Fransa’ya gitti. 1921’de Paris Buffone Lisesi’ni, 1925’teGrenoble Hukuk Fakültesı’ni bitirdi. 1928’de Paris Hukuk Fakültesi’nde Boğazlar sorunu ile ilgili doktora tezini verdi.
Ertesi yıl Türkiye’ye dönerek Maarif Vekâleti Yüksek Tedrisat Umum Müdür Muavini oldu. 1930’da Ankara Hukuk Mektebi’nde doçent olarak öğretim üyeliğine başladı. Bir yıl sonra profesörlüğe yükseldi. Hukuk Mektebi’nde Roma Hukuku, Gazi Terbiye Enstitüsü’nde de Medeniyet Tarihi dersleri verdi.
1933’te İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Teşkilât-ı Esasiye (Anayasa) Hukuku profesörlüğüne atandı. 1936’da İstanbul Yüksek Ticaret ve İktisat Mektebi müdürlüğüne getirildi. Türkiye’de ilk kez İş Hukuku dersleri verdi. Şubat 1937’de Hatay’ın bağımsızlığı konusunu görüşmek üzere Cenevre’de toplanan. Milletler Cemiyeti komisyonunda Türk heyetinin hukuk danışmanlığını yaptı. Kasım 1937’de Hukuk Fakültesi dekanlığına getirildi. 1939’da ordinaryüs profesör oldu.
Mayıs 1942’de Ankara Siyasal Bilgiler Okulu’na müdür atandı. Siyasal Bilgiler Okulu’nda ve Hukuk Fakültesi’nde Teşkilât-ı Esasiye dersleri verdi. Mayıs 1943’te Siyasal Bilgiler Okulu’ndan istifa ederek İstanbul Hukuk Fakültesi’ne geri döndü. Bu arada 1947’de Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’ni kurdu. Çok partili sisteme geçildiği bu dönemde cemiyet Demokrat Parti’yi geliştirmeyi amaçlayan bir siyaset izledi. Ekim 1960’ta Milli Birlik Komitesi (MBK) tarafından 147 arkadaşıyla birlikte üniversiteden uzaklaştırıldı. Ocak 1961’de, MBK tarafından kapatılmış olan Demokrat Parti lehinde propaganda yaptığı gerekçesiyle tutuklandı. Üç ay sonra beraat etti. Ekim 1961’de Adalet Partisi listesinden bağımsız Samsun senatörü seçildi. Cemal Gürsel’e karşı Adalet Partisi’nin cumhurbaşkanı adayı oldu. Ancak baskılar sonucu adaylıktan ve senatörlükten çekildi. Ocak 1962’de İsviçre’ ye gitti. Cenevre Üniversitesi Türk Tarihi ve Dili Kürsüsü’nde dersler verdi. Aralık 1964’te Türkiye’ye döndü. Ekim 1965’te Adalet Partisi İstanbul milletvekili seçilerek yeniden meclise girdi. 17 Nisan 1967’de İstanbul’da öldü.
Ali Fuat Başgil, tek partili dönemde Cumhuriyet Halk Partisi’ne, 1960 sonrası da 27 Mayıs hareketine karşı tavır almış ve bu nedenle kovuşturmaya uğramıştır. Özellikle Türkiye’deki laiklik anlayışına yönelttiği eleştirilerle dikkati çeken Başgil’in, milletvekilliği sırasında Diyanet işleri Reisliği’ne ilişkin hazırladığı yasa tasarısı, mecliste büyük tartışmalara neden olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Esas Teşkilât Hukuku Dersleri, \9}ıA;Teşkilât-ı Esasiye Kanunumuzda Nizâmnâme Mefhumu ve Nizâmnâmelerin Mâhiyeti ve Tâbi Olduğu Hukuki Rejim, 1939; Hukuk’un Ana Mes’eleleri ve Müesseseleri, 1946; Ana Hukuk Dersleri, 1948; Seçim Sistemimizin Kıymeti ve Eksikleri, 1948; Demokrasi ve Hürriyet, 1949; Gençlerle Başbaşa, 1949; Din Nedir? Din Hürriyeti ve Laiklik Ne Demektir?, 1954; Türkiye Siyasî Rejimi ve Anayasa Prensipleri, 1957; Demokrasi Yolunda, 1961; 27 Mayıs İhtilâli ve Sebepleri, 1966.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi