BESSARION, Basilius (1403-1472)
Bizanslı tanrıbilimci ve hümanist yazar. Batı skolastiğine karşı kilise ve devlette Platonculuk’un temel alınması görüşünü savunmuştur.
Trabzon’da doğdu, Ravenna’da öldü. İstanbul’da öğrenim gördü. Çağın ünlü bilgesi Gemistos Georgios Plethon’un öğrencisi oldu. 1423’te Sen-Bazil tarikatına girerek Bessarion adını aldı. Mezopotamya’da küçük bir manastıra kapanarak felsefe ve edebiyat öğrendi. 1437’de yeniden Batiya döndüğünde Bizans İmparatoru Johannes Paleologos’un buyruğu ile İznik başpiskoposluğuna atandı. İtalya’ya giderek Floransa’da toplanan konsilde doğu-batı kiliselerinin birliğini savundu. Balkan Yarımadası ve İstanbul’u ele geçirmek üzere olan Osmanlılar’a karşı bir güç oluşturma amacını güden bu öneriye Bizans kiliseleri yanaşmadılar. Papa IV. Eugenius’un güvenini kazanan Bessarion, Roma Kilisesi Kardinali oldu ve böylece İtalya’ya yerleşti.
1450’den 1455’e değin Bologna’da papa temsilciliği yaptı. 1463’te İstanbul Patriği olarak görevlendirildi. Bu arada Roma Kilisesi adına değişik görevlerle Fransa ve Almanya prensliklerinde, sonra Venedik’te elçilik yaptı.
İstanbul’dan kaçan bilginleri Roma’daki sarayında toplayarak onların getirdiği değerli Yunan el yazmalarıyla geniş bir kitaplık kurdu. Felsefe ve yazm alanlarındaki çalışmalarını sürdürdü. Daha sonra bu kitaplığı Venedik Senatosu’na bağışladı.
Yaşamının son dönemlerinde papa olmak üzere iken Trabzonlu olduğu anlaşılınca öneri geri çevrildi. Yeni papa onu Roma’dan uzaklaştırmak amacıyla 1471 ’de Fransa’ya gönderdi. Orada hükümet ile kilise arasında tartışma konusu olan sorunları çözdükten sonra geri döndü.
Rönesans İtalyası’nda us ilkelerine dayanıyor diye Aristotelesçi skolastiğe duyulan tepki yüzünden felsefe çalışmalarının Platon üzerine yoğunlaşmasını sağladı. Bu çalışma başta Plethon ve Bessarion olmak üzere Batiya göç eden Bizanslı bilginlerle başladı ve Floransa’mn en seçkin ailesi Mediciler’in kurduğu Platon Akademisi’nde (1459) verimli bir ortam yarattı, Bessarion uzun yıllar bu akademide çalıştı. Hocası Plethon gibi o da Aristoteles felsefesine karşı çıkarak Platon’un görüşleriyle Yeni -Platonculuk arasında özdeşlik bulunduğunu ileri sürdü. Kilise ve devletin felsefeden çok dine dayanması gereğini ortaya attı.
Bessarion’a göre uzay ve nesnelerin niteliği konusunda Platon’un öne sürdüğü düşünceler Aristo-teles’inkilerden daha akla uygundur. Hıristiyan ahlakıyla da çelişmez. Bu nedenle Platon’un önerdiği ilkelere karşı çıkmak bir bakıma Hıristiyan inançlarını yadsımaktır.
Bessarion Yunan felsefesini Batiya öğretmek amacıyla Aristoteles’in Metafizik’ini Latince’ye çevirdi. Yapıtlarında Platon ile Aristoteles’i uzlaştırmaya çalıştı. En önemli yapıtı in Calumniatorem Platonis’te (“Platon’u Suçlama”)Trabzonlu Georgios’un Aristo-
culuk’una karşı Platon’u savundu. Dört bölümden oluşan bu yapıtında iki filozofu karşılaştırdı. 15. yy Bizans edebiyatının yaşaması için büyük çaba gösteren Bessarion, İstanbul’un almışından sonra Bizans felsefe geleneği ile Italyan felsefesini de uzlaştırmaya çalıştı. Ölümünden sonra kurulan “Roma Felsefe ve Tarih Akademisi”nin temel ilkelerini oluşturdu.
• YAPITLAR (başlıca): Correctorium 1 nterpretationis Lib-rorum Platonis de Legibus, 1471, (“Platon’un Yasalar Üzerine Olan Yorumlarını Düzenleme”); Epistula et Ordtiones de Vello Turcis Inferando, 1471, (“Türk’ün Deri Yüzücülüğü Üstüne Mektup ve Söylevler”); Bessarionis Opera Inferando, 1471, (“Bessarion’un Yapıtları”).
• KAYNAKLAR: E. Legrand, Bibliographıc Hellenique, 1885; L. Mohler, Kardinal Bessarion als Theolog, Hümanist und Staatsmann, 1942; R. Rocholl, Bessarion, 1904.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi