BATTAL GAZİ (7-8. yy)
Arap komutan. 8.yy’da Emevîler’in Bizans’a karşı açtıkları seferlerde ün kazanmıştır. Arap ve Türk halk destanlarının kahramanıdır.
7.yy sonları ile 8.yy’da yaşayan Battal Gazi, Arap kaynaklarında Abdullah, Türk kaynaklarında ise Battal Gazi, Seyyid Battal, Seyyid Battal Gazi adlarıyla anılmıştır.
Kimi kaynaklara göre Arap asıllı olmayan azatlı bir köleydi. Antakya’lı ya da Dımaşk’lı (Şam) idi. 685’te Halife Abdülmelik b.Mervan tarafından Misis valiliğine atanmıştı. 705’e değin bu görevde kalmış, Emevîler’in 717-718 arasında gerçekleştirdiği İstanbul kuşatmasına ve 740’a değin yaptıkları tüm Anadolu ve Bizans seferlerine katılmıştı. 740’ta hacca gitti ve aynı yıl Akroinon (bugünkü Afyonkarahisar) yakınlarındaki bir savaşta şehit düştü. Bugün Eskişehir’e bağlı Seyidgazi ilçesi onun adını taşır ve burada bir de türbesi vardır.
Battal Gazi’nin yaşamı pek çok söylenceye konu olmuştur. Bir söylenceye göre İstanbul kuşatması sırasında Battal Gazi, İstanbul’a girmeden dönmeyeceğine ilişkin söz vermiş, Bizans İmparatoru kuşatmadan vazgeçmenin koşulu olarak Ayasofya’ya girmesine izin vermiş ve Battal Gazi buradan değerli bir haç alarak, Emevî ordusunu gemilere bindirip Bizans’ tan ayrılmıştır.
Battal Gazi, kahramanlıklarıyla salt Araplar ve Türkler arasında değil, Bizanslılar arasında da ün kazanmıştı. Bu dönemin kilise duvarlarında Battal Gazi’nin resimlerine de rastlanmaktaydı. Evliya Çelebi’nin aktardığı ve tarihi gerçeklere uymayan bir söylentiye göre Bizans Kralı Kanatur ünlü Kız Kulesi’ni kızını Battal Gazi’den korumak için yaptırmış, ancak Battal Gazi, kızı kuleden kaçırmayı başarmıştır.
Battal Gazi’yi konu alan iki büyük destan vardır. Bunlardan Arapça olan Zâtü’l-himme’n’m birinci bölümünde Emevîler devrinde Battal’a maledilen olaylar, ünlü komutan Mesleme b.Abdülmelik’in arkadaşı Şahsâh’ın başından geçmiş gibi aktarılır, ikinci bölümde ise Battal kendi adıyla yer alır.
Öbür destan ise Türkçe yazılmış olan Battalnâme’dir. İlk Battalnâme’nin Danişmendliler’in (1071 -1177) egemen olduğu Malatya yöresinde yazıldığı sanılmaktadır. Konu yine Bizans’la yapılan savaşlardır ama olayların geçtiği yüzyıl farklıdır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi