BORAN, Behice (1910-10 Ekim 1987, Brüksel)
Türk sosyolog ve siyasetçi. Türkiye İşçi Partisi genel başkanlığı yapmıştır.
14 Mayıs 1910’da Bursa’da doğdu. Orta ve lise öğrenimini İstanbul’da Amerikan Kız Koleji’nde tamamladıktan sonra 1935’te öğrenimini sürdürmek amacıyla ABD’ye gitti. 1939’da Michigan Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nü bitirerek Türkiye’ye döndü.
Kısa bir süre lise öğretmenliği yaptıktan sonra 1939’da Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Sosyoloji Bölümü’ne doçent olarak atandı.
1941-1942 yıllarında Yurt ve Dünya, 1943-1944 yıllarında da Adımlar dergisinin sahibi ve yayın müdürü oldu. Bu dergilere sosyal tabakalaşma, gençlik, köylü ve işçilerin durumu, toplum ve bilim, toplum ve sanat ilişkisi, hümanizm gibi konularda çeşitli yazılar yazdı. 1945’te Toplumsal Yapı Araştırmaları adlı doçentlik tezi kitap olarak yayımlandı. Boran, Türkiye’nin sosyo-ekonomik yapısını incelediği bu kitabında iktisadi öğelere ve sosyal tabakalaşmaya önem verdi.
1946’da çevirmen Nevzat Hatko’yla evlendi. 1948’de siyasi görüşleri gerekçe gösterilerek, Pertev Naili Boratav ve Niyazi Berkes’le birlikte kadroları kaldırılarak üniversiteyle ilişkileri kesildi.
1949’da İstanbul’a yerleşen Boran, 1950’de Türk Barış Severler Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer aldı ve cemiyetin genel başkanı oldu. Cemiyetin Büyük Millet Meclisi’ne Kore’ye asker gönderilmesine karşı çıkan bir telgraf göndermesi nedeniyle bir grup arkadaşıyla birlikte tutuklandı ve 15 ay hapis cezasına çarptırıldı.
1961’de Türkiye İşçi Partisi (TİP) kurulduğu sıralarda Boran, Vatan gazetesinde, Yön dergisi yazarlarıyla polemiğe giriyor, Osmanlı toplumunun değerlendirilmesi ve işçi sınıfına ilişkin farklı görüşler savunuyordu. 1962’de Türkiye İşçi Partisi’ne giren Boran, 1964’te Merkez Yürütme Kurulu’na seçildi. 1965 genel seçimlerinde TİP Urfa milletvekili olarak Meclis’e girdi.
TİP içinde bir yandan Milli Demokratik Devrim tezini savunanlara, diğer yandan, özellikle 1968’den sonra, parti genel başkanı Mehmet Ali Aybar’a yönelik muhalefetin başını çekti. Parti içi eğitim, örgütlenme ve sosyalizmin Türkiye’de nasıl uygulanacağı konusunda Merkez Yürütme Kurulu içinde çıkan görüş ayrılıkları Mehmet Ali Aybar ve yandaşlarının partiden ayrılmalarıyla sonuçlandı. 1970’te TİP IV. Büyük Kongresi’nde Behice Boran genel başkan oldu. Kongrede Türkiye’de milli demokratik devrimin esas itibariyle tamamlanmış olduğu tezi kabul edildi.
Boran, Türkiye’de sosyalist hareketin durumu ve Türkiye’nin sosyo-ekonomik yapısı konusundaki görüşlerini 1968’de yayımlanan Türkiye ve Sosyalizm Sorunları adlı kitabında bir araya topladı. 12 Mart 1971 askeri müdahalesinden sonra Anayasa Mahkemesi TİP hakkında dava açınca, öteki parti yöneticileriyle birlikte tutuklandı, 15 yıl hüküm giydi.
1974’te Af Yasası’yla serbest bırakılan Boran, 1975’te 50 kişilik bir kurucular kurulu ile birlikte Türkiye İşçi Partisi’ni kurdu ve genel başkanlığına getirildi. 12 Eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra öteki partilerle birlikte TİP de kapatıldı ve parti yöneticileri hakkında dava açıldı. Kısa bir süre gözaltında kalan Boran daha sonra yurt dışına çıktı. Haziran 1981’de “yurda dön” çağrısına uymaması nedeniyle vatandaşlıktan çıkarıldı. Yurtdışında iken TKP ile TİP’in birleşme kararı aldıklarını duyurdu ve iki gün sonra da öldü.
Cenazesi Türkiye’ye getirilen Boran, TBMM ve İstanbul’da düzenlenen törenlerin ardından 18 Ekim’de İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Eserleri (başlıca)
- Toplumsal Yapı Araştırmaları, 1945;
- Türkiye ve Sosyalizm Sorunları, 1968.
Çevirileri
- Platon (1944) Devlet Adamı, İstanbul: Maarif Vekilliği (Mehmet Karasan’la Birlikte).
- Granville-Barker, Harley (1946), Voysey Mirası, İzmir: Tülin.
- Steinbeck, John (1964) Sardalya Sokağı, İstanbul: Batı.
- Fast, Howard Melvin (1966) Hürriyet yolu, İstanbul: İstanbul Matbaası.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi