BEKRÎ (1040-1094)
Arap coğrafyacı, 11. yy İslam ülkelerini anlatan yapıtında, bu ülkelerin tarihine ve özellikle etnografyasına ilişkin değerli bilgiler vermiştir.
Ebu Ubevd Bekri, 1040’ta Ispanya’da, o çağda Arap egemenliğinde olan Endülüs Bölgesindeki Huelva kentinde doğdu. Endülüs’te yerleşmiş Arapların “Bekr” kabilesine bağlı bir aileden geldiği için Bekri diye bilinir. Endülüs Emevî Devleti’nin sınırları içinde Huelva kentinin yöneticisi olan babası Abdülaziz, Endülüs Emevîleri’nin parçalanmasından sonra topraklarını İşbiliye (Sevilla) emiri el-Mutezid’e karşı koruyamadığı için ailesiyle birlikte Kurtuba’ya (Cordoba) sığındı.
O çağın büyük bilim merkezlerinden biri olan Kurtuba’da en ünlü bilginlerin yanında yetişen Bekri, 1064’te babasının ölümü üzerine Almeria emiri Mu-hammed b. Man’ın hizmetine girdi. 1085’te, Almeria emirinin elçisi olarak işbiliye emiri el-Mutemid b. el-Mutezid’in yanma gönderildi. Murabıtlar kenti ele geçirince yeniden Kurtuba’ya döndü ve 1094’te orada öldü.
Edebiyat, dil ve botanikle de uğraşan Bekri, daha çok coğrafya alanındaki yapıtlarıyla ün kazanmıştır.
Kitabü Mu’cemi Ma’sta’cem, Hadisler’de, eski vekayi-namelerde, İslam öncesi Arap şiirinde sözü edilen ve büyük bir bölümü Arabistan Yarımadası’nda bulunan kent, kale, dağ, anıt gibi yer adlarının doğru yazımlarını veren bir coğrafya sözlüğüdür. Kitabü’l-Mesalik ve’l-Memalik (“Yollar ve Ülkeler Kitabı”), Orta Çağ’da yazılmış tüm coğrafya kitapları gibi kentlerin kuruluşunu, tarihini ve o günkü yapısını anlatır.
Bekri, tamamı günümüze kadar ulaşmamış olan bu yapıtını, daha önceki dönemlerde yazılmış coğrafya ve gezi kitaplarından derlediği bilgilere kendi gözlemlerini ekleyerek kaleme almıştır. 11. yy İslam ülkelerine ilişkin tarih ve özellikle çok ayrıntılı etnografya bilgilerini içeren yapıtın Afrika ile ilgili bölümü Mac G. de Slane tarafından Almanca’ya, Rusya ve İslav halklarıyla ilgili bölümü de V.von Rosen tarafından Rusça’ya çevrilmiştir.
Bekri, coğrafyayla ilgili olmayan yapıtlarında Kitab fi A’lami Nübüvveti Nebiyina’da Hz. Muham-med’in nübüvvetinin (peygamberliğinin) kanıtlanmasını konu alır; Şifai’l-Alili’l-Arabbiyat’ ta o dönem Arapçası’nda yanlış kullanılan deyimlerin açıklamasını yapar. El-Emsalü’s-Sairat, Ebu Ubeyd el-Kasım b. Sallam’m atasözleriyle ilgili yapıtına, Simtü’l-Le’ali fi Şerbi’l-Emali’l Kâli ise Ebu Ali el-Kali’nin Kita-bü’l-Emali adlı yapıtına Bekrî’nin yazdığı birer şerhtir.
• YAPITLAR: (başlıca): Kitabü Mu’cemi Ma’sta’cem, (ö.s.), F. Wüstenfeld (yay.), 2 cilt, 187(>-1877-,Kitabü’l-Mesalik ve’l-Memalik, (ö.s.), 1913; Simtü’l-Le’ali fiŞerhi’lEmalı’l Kâli, (ö.s.), 1936; Kitab fi A’lami Nübüvveti Nebiyina; Şifai’l-Alili’l-Arabbiyyat; El-Emsalü’s-Sairat.
• KAYNAKLAR: R. Dozy, Histoire des Musulmans d’Es-pagne, 1861; A.Mieli, La Science Arabe,. 1938.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi