BERKUK ( ?-1399)
Memluk hükümdarı. İç çekişmelerle yıpranan Memluk Sultanlığı’nı merkeziyetçi bir devlet durumuna getirmiştir.
Melikü’z-Zâhir Seyfeddin el-Osmani el-Yulbuğavi Berkuk, Çerkesistan’ın yerli halkından Kasa kabilesindendir. Çerkesistan’da doğdu, 10 Haziran 1399’da Kahire’de öldü.
Küçük yaşta tutsak edilen Berkuk, esir tüccarı Hoca Osman b. Müsafir tarafından 1362’de Mısır’a götürülüp Emir Seyfeddin Yulbuğa’ya satıldı. Berkuk, bu nedenle el-Osmani ve el-Yulbuğavi lakabları-nı taşır. Yulbuğa Berkuk’un asker olarak yetişmesini sağladı. Bir süre sonra da azad etti. Berkuk, Sultan Melikü’l-Eşref Şaban’ın hizmetine girerek, Tablhane emirliğine dek yükseldi. Melikü’l-Eşref’in 1377’de hac sırasında öldürülmesi üzerine yeni sultan Meli-kü’l-Mansur Ali b. Şaban’m yanında görev aldı.
Berkuk, Türk Memlukları (Zeyniler) karşısında Çerkeş Memluklan’nı (Zahiriler) güçlendirmeye çalıştı. Kendisine rakip gördüğü atabeg Taşdemir’i ve
öbür Türk emirlerini tutuklattırdı, önemli görevlere Çerkesler’in getirilmesini sağladı. Kendisi de atabeg oldu.
Ali b.Şaban, 1381 ’de genç yaşta ölünce, Berkuk onun yerine sultan olmak amacıyla harekete geçti. Emirlerin kendini desteklemeyeceğini anladı. Meclise, Melikü’l-Eşref Şaban’ın çocuklarından birini seçmelerini önerdi. Hacci, Melikü’s-Salih Salaheddin lakabıyla sultan oldu. Ancak, Berkuk ülke yönetimini eline aldı ve 1382’de sultanlığını ilan etti.
Dulkadiroğulları ve Kadı Burhaneddin’in kışkırtmaları sonucu Anadolu’da çıkan ayaklanmaları bastırdı. Halep valisi Yulbuğa en-Nasiri’den kuşkulanıp görevinden uzaklaştırmak istedi. Bunu sezen Yulbuğa Berkuk’a karşı ayaklanan Malatya Valisi Mintaş ile anlaştı ve Hama ile Trablusşam’ı aldı. Yulbuğa ve Mintaş büyük bir orduyla Mısır üzerine yürüyünce Berkuk durumdan korkup Yulbuğa’ya sığındı. Tutsak edilerek Suriye’ye gönderildi. Hacci yeniden sultan oldu.
Daha sonra Yulbuğa ile Mintaş arasında çıkan savaşta Yulbuğa yenildi. Berkuk’un Suriye’de yandaş topladığını duyan Mintaş, onun eylemlerini durdurmak için bir ordu yolladı. Berkuk ilk savaşta yenildiy-se de sonuçta savaşı kazandı. Kahire’ye girdi, Yulbu-ğa’yı bağışladı ve ikinci kez sultan seçildi. Kahire’deki düşmanlarını yatıştırdıktan sonra, Suriye’de ayaklanan Mintaş’ı bozguna uğratıp öldürdü.
Berkuk, ülkede duruma tümü ile egemen olamadığından başarılı bir politika güdemedi. Ancak, iç mücadelelerle yıpranan Memluk Sultanlığı’nı güçlü merkeziyetçi bir devlet durumuna getirdi. Öte yandan önemli görevlere Çerkesler’i ataması yüzünden ortaya çıkan Türk-Çerkes rekabeti daha sonra devletin yıpranmasına yol açtı. Osmanlı sultanlarından I.Murad ve I.Bayezid ile dostça ilişkiler kurdu. Timur’un saldırısını düşünerek Suriye’deki kaleleri onarttı. Ancak Timur’la karşılaşmadan Kahire’de öldü.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi