BERTOLUCCI, Bernardo (1940)
İtalyan film yönetmeni ve şair. Günümüzün en yetkin İtalyan yönetmenlerinden biridir.
16 Mart 1940’ta İtalya’nın Parma kentinde doğdu. Babası şair ve film yönetmeni Attilio Berto-lucci’dir. Bernardo Bertolucci’nin henüz on iki yaşında yazmaya başladığı şiirler çeşitli dergilerde yayımlandı. 20 yaşında Roma Üniversitesinde öğrenci iken Gizemi Arayış adlı şiir kitabıyla ulusal şiir ödüllerinden birini aldı. Daha küçük yaşlarında sinemayla ilgilenerek 16 mm’lik kısa metrajlı denemeler yapmıştı. 1961 tarihinde üniversiteden ayrılarak Accattone filminde Pasolini’nin yardımcılığını üstlendi, bir sene sonra da La Commare Secca (“Azrail”) adlı ilk filmini çekti. Ticari başarısızlığa uğrayan bu karamsar film eleştirmenleri de pek etkilemedi. Bir sonraki filmi Prima della Rivoluzione’yı (“Devrimden Önce”) iki yıllık bir hazırlık döneminden sonra çeken Bertoluc-ci, bu filmde çalkantılı bir gençlik dönemini konu ediniyordu. Bu, üslup aşırılıkları, operavari romantizmi ve Bertolucci’nin ilk dönemini çok etkileyen Godard’m filmlerini hatırlatan yapısıyla ilk özgün Bertolucci filmiydi. Eleştirmenler tarafından göklere çıkarıldı ve Fransa’da da Max Ophuls Ödülü’nü aldı.
1967’de Amore e Rabbia (“Aşk ve Öfke”) filminin bölümlerinden birini çektikten sonra genç yönetmen 1968’de Dostoyevski’nin Öteki adlı kısa romanından yola çıkan modern bir öyküyü Partner (“Ortak”) adıyla sinemaya uyarladı. Partner topluma uymakla uymamak konusundaki kararsızlığını bölünmüş bir kişilikte yaşayan bir delikanlının fantastik öyküsüydü. Bu filmde de yoğun Godard etkileri seziliyordu.
Bertolucci 1970’lere sonradan dönemin en güzel iki filmi sayılacak olan La Strategia del Ragno (“Örümceğin Tuzağı”) ve II Conformista (“Konformist”) ile girdi. Bunlardan birincisi Arjantinli yazar Jorge Luis Borges’in aynı adlı öyküsünden esinlenmeydi. Yönetmen Borges’e özgü evrensel izlekleri kullanarak İtalyan taşrasında geçen politik bir hesaplaşmayı anlatıyordu. Görsel olarak kusursuz olan film Italyan TV’sinin siparişi üzerine yapılmıştı ve 70’lerde üzerinde en çok konuşulan, giderek artan bir hayran kitlesi toplayan filmlerden biri oldu. Alberto Moravia’ nın aynı adlı romanından yola çıkan İkincisi ise II. Dünya Savaşı öncesinde, Roma’da geçen bir olay ve bu olayın faşist kahramanı ile ilgiliydi. “Gerçek şiirsel dil”in sinema olduğunu söyleyen Bertolucci burada kendine özgü sinemasal şiirle cinsel yetersizliklerin politik sonuçlarını araştırıyor, dönemin dekora ve atmosfere ilişkin ayrıntılarını aktarmada büyük bir ustalığa erişiyordu.
1972’de çektiği Ultimo Tango a Parigi (Paris’te Son Tango) yönetmenin meslek hayatında bir dönüm noktasıdır. Başrolünü yıldızı yeniden parlayan Marlon Brando’ya oynattığı film büyük müstehcenlik tartışmalarına yol açtı. İtalyan mahkemelerince “müstehcen, ahlaksız ve insanın en alçak cinsel dürtülerine seslenen” bir film olarak nitelendirilerek yasaklanan film uluslararası piyasada müthiş bir gelir sağladı. Bertolucci bu çarpıcı ama temelde son derece lirik filmde “Paris’teki son Amerikalı”nın, ortayaşlı, yılgın bir erkeğin genç, sorumsuz, sorunsuz bir kızla yaşadığı, ölümle sonuçlanan yoğun cinsel ve duygusal serüveni anlatıyordu. Bu filmde Bertolucci’nin gösterişçi ve şiirli sineması en uç noktasına ulaşıyordu.
Bu filmin başarısı yönetmene çoktandır gerçekleştirmek istediği bir projeyi, 1900’ü gerçekleştirme imkânı sağladı. 1976’da Dominique Sanda, Burt Lancaster, Roberto de Niro, Gerard Depardieu gibi uluslararası ün kazanmış oyuncularla gerçekleştirilen bu süper yapım İtalya’nın beş buçuk saat süren bir politik panoramasıydı. 70 yıllık bir süreci konu edinen film politik içeriğinin yoğunluğu ile çeşitli eleştirilere hedef olurken uzunluğu da ticari gösterim imkânlarını kısıtladı. Yönetmen ile yapımcı Alberto Grimaldi arasındaki tartışmalar sonucu film epeyce kısaltıldı.
Bernardo Bertolucci’nin üç yıl aradan sonra sinemalara giren en son filmi La Luna’dır (“Ay”). Bir anne-oğul ilişkisini cinsel boyutlarıyla anlatan bu film de değişik tepkilerle karşılandı. Genel kanı, Bertolucci’nin belirgin bir düşüş gösterdiği yolundaydı.
Bernardo Bertolucci, Visconti, Fellini vb. gibi orta kuşak İtalyan sineması ustalarından sonra kendini kabul ettiren genç kuşak ustalarının belki de en önemlisidir.
• YAPITLAR (başlıca): La Commare Secca, 1962, (“Azrail”); Prima della Rivoluzione, 1963, (“Devrimden Önce”); Amore e Rabbia (bir bölümü), 1967, (“Aşk ve Öfke”); Partner, 1968, (“Ortak”); La Strategia del Ragno, 1970, (“Örümceğin Tuzağı”); II Conformista, 1970, (“Konfor-mist”); Ultimo Tango a Parigi, 1972, (Paris’te Son Tango); Novecento/1900, 1976, (“1900”); La Tuna, 1979, (“Ay”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi