BEŞŞAR b. BÜRD ( ? -873)
Horasanlı ozan. Islamda akılcılığı savunan Mutezile düşüncesini benimseyerek Arapça yazdığı şiirlerle işlediğinden, felsefeyi Arap şiirine sokanların öncüsü sayılır.
Basra yakınlarında doğdu, Bağdat’ta öldü. Yaşamı konusunda geniş bilgi yoktur. Horasan’ın Toha-ristan bölgesinden gelerek Basra’da yerleşen yüksek bir aileden geldiği, önceleri Mazdek inançlarına bağlı olan ailesinin etkisiyle bu inançları sürdürdüğü, İslam dinine yürekten inanmadığı söylenir. Gözleri anadan doğma kör olduğundan, şiir ve felsefe konusundaki bütün bilgileri başkalarını dinleyerek, yazılı kaynak: lan başkalarına okutarak edinmiştir. Bir süre köle olarak varlıklı bir Arap kadınının yanında yaşamış, kadın kendisine özgürlük verince Basra ve Bağdat illerinde gönlünce dolaşmıştır.
Güçlü bir ozan olan Beşşar b. Bürd (Başşar bin Burd) felsefeyle ilgili görüşlerini şiirlerinde dile getirdi. Felsefeye duyduğu ilgi nedeniyle Mutezile okulunun kurucusu Vasıl b. Ata ile tanıştı, yakınlık sağladı. Bu okulla ilgili düşünceleri Vasıl b. Ata’dan edindiği söylenir. Yazılı kaynakların bildirdiğine göre dinle en ufak bir ilgisi yoktu, dinsizdi. İslam dininin önerdiği ahlak kurallarına değer vermezdi, gönlünün uyarınca yaşamayı, bağımsız, akıl ilkelerine göre düşünmeyi severdi. Kimi kaynaklar eski İran dinine, özellikle Avesta’da ileri sürülen inançlara bağlı olduğunu ileri sürmektedir. Mutezile’ye olan yakınlığı da bu eski İran dininden kaynaklanırmış. Bir şiirinde “toprak karanlık ateş ise aydınlıktır, bundan dolayı ateş varolduğundan bu yana ona tapılır” diyerek inançlarını açıkladığı görüşü yaygındır.
Şiirlerinde kadınları, eğlenceyi, içkiyi öven ve güçlü bir söyleyişle savunan Beşşar b. Bürd için yaşamak dünyanın tadını çıkarmaktır, elden geldiğince acıdan, üzüntüden uzak kalmaktır. Yeryüzünde yaşayan insanların çoğu dinlsrin etkisiyle yanlış yoldadır, kendiliğinden kötülüğe sapmamıştır. Bir şiirinde dünyanın kötülüklerini, kötü insanları görecek göz vermediğinden dolayı Tanrı’yı övmesi, güzelin, güzelliğin yaşamdan tat almaktan başka bir anlam taşımadığını, bu nedenle bütün olup bitenleri görmenin gereksizliğini ileri sürmesi Halife Mehdi’yi kızdırmış, şiirlerinde kadınları övmesi yasaklanmıştı. Toplumda kötü davranışlarıyla tanınan Vezir Yakub b. Davud’u ağır bir dille yermesi üzerine kendisine yetmiş değnek vurulunca, doksanı geçmiş bir yaşta, öldü.
Beşşar b. Bürd’e göre en iyi yol akıl yoludur, insanın balçıktan yaratıldığı olayı yalandır. Doğru olsa bile, balçıktan yaratılmış bir kimseye bağlanmaktan, tapmaktansa bütün evreni aydınlatan, ona dirilik kazandıran güneşe tapmak çok daha iyidir. Bütün bildiklerimiz yaşadığımız olaylardan, çevreden edinilmiş izlenimlerdir. İnsan doğa varlıkları içinde, taşıdığı us nedeniyle, en üstün varlıktır. Düşüncelerimizin kaynağı duyularımızdır. Mutluluk, üzüntüden ve acıdan uzak yaşamakla, gününü gün etmekle, kötülerden uzak kalmakla sağlanır, insana hangi kurallara uyacağını, ne biçim bir davranış ilkesi seçeceğini aklı ve yaşam gösterir. İçinde yaşadığımız evren gerçek olduğuna göre, yalnız düşüncede varolan bir varlık alanını benimsemenin, ona kavuşma özlemiyle oyalanmanın gereği yoktur.
Beşşar b. Bürd benimsediği Mutezile düşünceleriyle usa önem verdiğinden, yaşamdan kaynaklanan bir ahlak ilkesini uyguladığından dolayı kendinden sonra gelenleri uzun süre etkilemiş, özellikle felsefe konularını da içeren şiirleriyle yeni bir çığır açmıştır. Şiirlerinde felsefe sorunlarına düzenli bir yer vermemesine karşılık, Mutezile görüşlerinin yorumlarını içeren dizeler çoktur. Bu nedenle bağımsız bir bilge olmaktan çok, etkili bir ozan diye tanınmıştır. Uzun süre dilden dile dolaşan, bir çok Arap ozanım, düşünürünü etkileyen şiirleri,sonraları bir “Divan”da toplanmıştır.
• KAYNAKLAR: C. Huart, Arap ve İslam Edebiyatı (çev. Cemal Sezgin, 1971); D.L. O’Leary, İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri (çev. Hüseyin Yurdaydın, Yaşar Kutluay 1971).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi