BEYANÎ ( ? -1597)
Osmanlı tezkire yazarı ve divan şairi. 15. ve 16. yy şairleri ile ilgili bir tezkire yazmıştır.
Carullahzade Şeyh Mustafa Beyanî, Rusçuk’ta doğdu. Doğum tarihi bilinmiyor. Şeyhülislam Ebussuud Efendi’nin oğlu Mehmed Çelebi’den ders aldı. Kendi tezkiresinde ise Ebussuud Efendi’den ders alıp mülazım olduğunu yazar. Kestel’de müderrislik yaptı. Bir süre sonra Havran kadısı oldu. Hacca gitti, dönüşünde İstanbul’a geldi. Halveti tarikatına girerek Okmeydanı’nda Sofular tekkesine derviş oldu.
1577’de tekkenin şeyhi Ekmeleddin Efendi ölünce, vasiyeti üzerine yerine geçti. 20 yıl şeyhlik ettikten sonra 1597’de İstanbul’da öldü.
Şiirlerine göre devrinin iyi bir şairi olduğu anlaşılan Beyanî’nin divanı henüz ele geçmemiştir. Bazı şiir mecmualarında Arapça ve Türkçe şiirlerine rastlanmaktadır. Daha çok tasavvuf içerikli şiirler yazmıştır.
En tanınmış yapıtı olan Tezkire, Haşan Çelebi’ nin 622 şairi kapsayan ve oldukça ağdalı bir dille yazılmış tezkiresinin kısaltılmışıdır. Beyanî buna kendi döneminde yaşayan bazı şairleri de eklemiştir. Yapıtta 368 şair yer almaktadır. Önsözünde tezkiresini başkaları için değil kendi yararlanmak için hazırladığını belirtir. Henüz basılmamış tezkirenin nüshaları azdır.
• YAPITLAR (başlıca): Tezkire, (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar, No. 2568).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi