BEHAN, Brendan (1923-1964)
Irlandalı tiyatro yazarı. Oyunlarında İrlanda milliyetçiliği ile yenilikçi bir tiyatro anlayışını birleştirmiştir.
9 Şubat 1923’te Dublin’in bir kenar mahallesinde doğdu. O sırada Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti kurulalı henüz bir yıl geçmişti ve Dublin İrlanda milliyetçiliğinin ve bağımsızlık düşüncesinin hâlâ canlılığını yitirmemiş olduğu bir ortamdı. Behan’ın ailesi bağımsızlık mücadelesine etkin biçimde katılmıştı. Babası siyasi suçlu olarak hapisteydi. Dayısı İrlanda’nın ulusal marşı “Askerin Türküsü”nün bestecisi Peader Kearney’di.
Behan ilk öğrenimini Fransız rahibelerin kurduğu bir havırevinde yaptı. Daha sonra okuduğu İrlanda Katolik Kardeşler Okulu’ndan disiplinsizliği yüzünden çıkarıldı. Babası gibi badanacılık yapmaya başladı. İlk gençlik döneminde İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu IRA’ya katılarak Kuzey İrlanda’nın bağımsızlığı için mücadeleye girişti. 16 yaşındayken Londra’da bir İngiliz savaş gemisini havaya uçurma girişiminde bulunduğu için tutuklandı, ıslahevine kondu. Uç yıl kaldığı Borstal Islahevi’ndeki yaşantısını 1958’de yayımlanan Borstal Boy (“Borstal’daki Çocuk”) romanında dile getirdi.
Serbest bırakıldıktan sonra Dublin’e döndü. Burada bir Ingiliz polis memurunun yaralanmasıyla sonuçlanan bir olaya karıştığı için cinayet girişiminden yargılandı, 14 yıla mahkûm oldu. 1946’da genel aftan yararlanarak hapisten çıktı. Sonra çeşitli eylemleri nedeniyle iki kez daha tutuklandı. 1948’de Paris’e gitti. 1950’de İrlanda’ya döndü, İrlanda Radyosu’nda Ballad Maker’s Saturday Night adlı haftalık bir program hazırlamaya başladı. 1956’da The Quare Fellou’ (“idamlık”) adlı oyununun Londra’da Theatre Workshop topluluğunca sahnelenmesi üzerine üne kavuştu, 20 Mart 1964’te şeker hastalığından öldü.
1940’ta hapsedildiği Dublin Mountjoy Hapisanesi’ndeki yaşamı, sağlığında sahnelenen iki oyunundan biri olan The Quare Fellow’un malzemesini oluşturur. Oyunda bir İrlanda hapishanesinde, aralarından birinin idamını bekleyen mahkûmların ve gardiyanların, “idam” olayına tepkileri anlatılır. The Quare Fellow yalnızca hümanist açıdan idam cezasına karşı bir tartışma getirmekle kalmaz, aynı zamanda mahkûmlar, gardiyanlar ve cellat açısından “idam” olgusuna çok yönlü bir bakışla yaklaşarak konunun eleştirisini hapishane sınırlarının dışma, tüm topluma yayar. Bu bağlamda oyunda sahne üzerinde temsil edilmeyen tek kişi idam mahkûmunun kendisidir.
Behan’m, tiyatro yazarlığı ile bir İrlanda milliyetçisi olarak içinde bulunduğu etkinliği birleştirdiği oyunu, başyapıtı sayılan The Hostage’ dır (Gizli Ordu). The Hostage’ da IRA militanları, idama mahkûm edilmiş bir arkadaşlarına karşılık rehine olarak kullanılmak için bir İngiliz askerini kaçırarak fahişeler, homoseksüeller ve toplum dışı kalmış serserilerin yaşadığı bir pansiyona kapatırlar. Behan burada bağnaz İrlanda milliyetçiliğinin tek yanlı tutumuna karşı eleştirel bir tavır alır: İrlanda toplumunun
“aşağılık” insanlarından bir kesit gibi görünen, ancak tüm toplumun yaşamının göstergesi olan pansiyonda, İngiliz askeri çevresindekilerle insanca ilişkiler kurar.
Behan oyunlarında vodvil özellikleri taşıyan, ancak acı bir taşlamanın da niteliklerini içeren bir üslup geliştirmiştir. Yaşamının görece kısalığı ve yazarlık çalışmalarının içki tutkunluğu nedeniyle zaman zaman kesintiye uğraması nedeniyle oyunlarını, kapsamlı ve gelişmiş bir tiyatro biçimi içinde bütünleştirememiş, klasik İrlanda tiyatrosu geleneğini sürdürmüş ve kimi zaman Uyumsuzluk tiyatrosuna, kimi zaman da yadırgatmaya dayanan Epik tiyatro anlayışına yaklaşan öğeler kullanmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Oyun: The Quare Felloıv,, 1954, (“İdamlık”); The Hostage, 1958, (Gizli Ordu, 1963); Richard’s Cork Leg, 1973, (“Richard’ın Mantar Bacağı”). Çeşitli: Brendan Behan’s Island: An Irish Sketchbook, 1962, (“Brendan Behan’ın Adası: Bir İrlanda Karalamaki-tabı”); Hold Your Hour and Have Another,(ö.s.), 1964, (“Zamanın Değerini Bil, Bir Tek Daha At”); Brendan Behan’s New York, (ö.s.), 1964, (“Brendan Behan’ın Gözüyle New York”). Otobiyografi: Confessions of an Irish Rebel, (ö.s.), 1965, (“İrlandalı Bir İsyancının İtirafları”). Roman: Borstal Boy, 1958, (“Borstal’daki Çocuk”); The Scarperer, (ö.s.), 1964, (“Kaçakçı”).
• KAYNAKLAR: D. Behan, My Brother Brendan, 1965; T. Böyle, Brendan Behan, 1969; R. Jeffs, Brendan Behan: Man and Shouoman, 1966; S. McCann, The World of Brendan Behan, 1965; U. O’Connor, Brendan, 1970; A. Simpson, Beckett and Behan and a Theatre in Dublin, 1962.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi