Cevat Fehmi Başkut (1905-1971)
Cevat Fehmi Başkut, Türk tiyatro tarihinde önemli bir yere sahip olan bir oyun yazarıdır. Kendisi, Cumhuriyet döneminin getirdiği yeni toplumsal düzenin değer yargılarını sorgulayan ve halka seslenen, ahlaki temaları ön plana çıkaran eserler kaleme almıştır.
Edirne'de doğan Başkut, Eyüp Rüştiyesi'nde eğitim aldıktan sonra İstanbul Sultanisi'nden mezun oldu. Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcında babasıyla birlikte Ankara'ya geçerek, Büyük Millet Meclisi'nin basımevinde düzeltmen olarak görev aldı ve daha sonra mecliste zabıt kâtibi olarak çalıştı. 1928'de İstanbul'a dönüp gazeteciliğe adım atan Başkut, çeşitli gazetelerde yazı işleri müdürlüğü yaptı. İstanbul Gazeteciler Cemiyeti'nin başkanlığını üstlendi. 1963 yılında gazetecilik kariyerini sonlandırarak tamamen oyun yazarlığına odaklandı. Oyun Yazarları Derneği'nin başkanlığını üstlendiği dönemde, 15 Mart 1971'de İstanbul'da vefat etti. "Küçük Şehir" adlı eseriyle 1948 İnönü Tiyatro Armağanı'nı kazanmıştır.
Gazetecilik kariyerinin yanı sıra, Başkut'un 1933'te yayımlanan bir dizi röportaj kitabı ile sonraki yıllarda kaleme aldığı iki aşk romanı ve birkaç polisiye romanı da bulunmaktadır.
1940-1950 yılları arasında Türk tiyatrosunda oyun yazarı eksikliği yaşanırken, Cumhuriyet'in getirdiği yeni düşünce ve inançların sahneye yansıtılmasında belirgin bir tembellik gözleniyordu. Bu ortamda, Muhsin Ertuğrul'un teşvikiyle Cevat Fehmi Başkut, 1942 yılında oyun yazarlığına adım attı. İlk oyunu olan "Büyük Şehir", 1942-1943 tiyatro sezonunda İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları Yeni Komedi sahnesinde sergilendi ve büyük bir başarı elde etti. Oyun, gündelik yaşamdan alınmış karakterler ve olaylar aracılığıyla kolayca anlaşılabilen ahlaki yargıları aktarıyordu. Anadolu'dan İstanbul'a göç etmiş insanların büyük kentte nasıl aldatıldıklarını ve sömürüldüklerini ele alıyordu.
Başkut'un bu ilk çıkışı başarılı olunca, oyun yazmaya devam etti. 1945 yılında yazdığı "Küçük Şehir" adlı eseriyle 1948'de aldığı ödül ve aynı yıl sahnelenen "Paydos" oyunu, yazarın ününün iyice yayılmasını sağladı. "Paydos", II. Dünya Savaşı'nın getirdiği ekonomik değişikliklerle toplumsal dengenin bozulduğu bir ortamda dürüst kalmaya çalışan bir öğretmen ile çıkar odaklı bir muhtar ve bakkal arasındaki ilişkileri ele alıyordu. Oyun, yeni düzenin ülkeye yerleşmeye başlayan çarpık değerlerini bir dizi ahlaki yargıyla eleştiriyordu. Oyunun halkçı bir yaklaşımla yazılması, hem eserin hem de yazarın geniş kitlelerce benimsenmesine olanak sağladı.
1950 yılında sahnelenen "Sana Rey Veriyorum" adlı oyunu, Türkiye'nin çok partili döneminde toplumsal yaşamına getirdiği yenilikleri, özlemleri ve eski alışkanlıklara karşı duyulan eleştirileri kolayca anlaşılabilir bir üslupla irdelemiştir. 1955 yılında yazdığı "Harput’ta Bir Amerikalı" adlı eseri ise Türkiye'de yaygın olan Amerikan hayranlığını, Harput'ta doğup Amerika'da zengin olan bir iş adamının doğduğu topraklara geri dönüşü üzerinden ele almıştır. Başkut'un oyunları, Türkiye'nin toplumsal yaşamında meydana gelen her değişimi konu edinmiştir.
Özellikle 1960'ların başında yazdığı "Buzlar Çözülmeden" adlı eseri, köktenci davranışları destekleyen ve Türkiye'de işlerin ancak radikal bir değişimle düzelebileceğini savunan bir temayı işlemiştir. Aynı dönemde yazdığı "Hepimiz Birimiz İçin" adlı eseri ise köylü-ağa çatışmasını ele almıştır. "Göç" adlı oyunu ise kent yaşamının önemli bir konusu olan apartman olgusunu irdelemiştir.
Cevat Fehmi Başkut, oyunlarının neredeyse tamamını İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları'nda sahnelemiştir. Genellikle toplumsal eleştirilerle dolu olan eserlerinde, değişen düzenin getirdiği olumsuzlukları ele alırken, bu olumsuzlukları aynı düzenin bakış açısından eleştiren bir tiyatro adamı olarak ortaya çıkmıştır. Başkut'un canlı ve renkli tipleri, ekonomik farklılaşmanın temellerine inmeden, Türk toplumunda görülen köylü-kentli, memur-amir, eski-yeni kuşak gibi zıtlaşmaları ve değişen değer yargılarının getirdiği ahlaki çatışmaları yansıtmıştır. Oyunlarının tümü, izleyiciye bir ahlak dersi veren "eğitici tiyatro" kapsamında yer alır.
Cevat Fehmi Başkut'un başlıca eserleri:
"Büyük Şehir" (1942)
"Ayarsızlar" (1943)
"Hacı Kaptan" (1944)
"Küçük Şehir" (1945)
"Koca Bebek" (1946)
"Paydos" (1948)
"Sana Rey Veriyorum" (1950)
"Soygun" (1951)
"Kadıköy İskelesi" (1952)
"Makina" (1953)
"Harput’ta Bir Amerikalı" (1955)
"Öbür Gelişte" (1960)
"Hacıyatmaz" (1960)
"Göç" (1962)
"Buzlar Çözülmeden" (1964)
"Hepimiz Birimiz İçin" (1965)
"Üzüntüyü Bırak" (1965)
"Ayna" (1966)
"Emekli" (1967)
"Ölen Hangisi" (1967)
"Dostlar" (1970)
Ayrıca, Cevat Fehmi Başkut Külliyatı da 1972 yılında 4 cilt olarak yayımlanmıştır.