BAYKURT, Fakir (1929 – 11 Ekim 1999 Essen, Almanya)
Türk roman ve öykü yazarı. Köy Enstitüsü kökenli yazarların en önemlilerinden biridir.
Burdur’un Yeşilova ilçesinde, Akçaköy’de doğdu. Az topraklı bir çiftçi ailesinin çocuğuydu. İlkokulu köyünde bitirdikten sonra İsparta Gönen Köy Enstitüsü’ne girdi. 1948’de mezun oldu, Yeşilova’nın çeşitli köylerinde beş yıl öğretmenlik etti. Girdiği Gazi Eğitim Enstitüsü’nü 1955’te bitirdi. Sivas, Hafik, Şavşat ve çeşitli Ankara ilçelerinde ortaokul, lise öğretmenliği, ilköğretim müfettişliği yaptı. 1962 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın açtığı bir yarışmayı kazanıp ABD’de Indiana Üniversitesi’nde bir yıl mesleki eğitim gördü. 1965 yılında Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (TÖS) kurucuları arasında yer aldı ve genel başkanlığına seçildi, ilköğretim müfettişliği görevini sürdürürken çeşitli kereler bakanlık emrine alındı, Danıştay kararıyla işine dönebildi. 1971 yılında sıkıyönetimce tutuklandı, yargılanması sonucu 1974’te beraat etti. 1978’de bir yıl kültür bakanlığı danışmanlığı yaptı. 1979 yılından itibaren Almanya’nın Duisburg kentinde yaşayan Fakir Baykurt Türk işçilerine ilişkin bir eğitim programında uzman olarak çalıştı.
1958 yılında Yılanların Öcü adlı romanıyla Cumhuriyet gazetesi Yunus Nadi Roman Ödülü’nü kazanmıştır. Tırpan adlı romanıyla önce TRT 1970, ardından TDK 1971 Roman ödüllerini almıştır. Can Parası adlı öykü kitabına 1974 Sait Faik Hikâye Armağanı, Kara Ahmet Destanı’nı ise 1978 Orhan Kemal Roman Ödülü verilmiştir.
Fakir Baykurt edebiyata şiirle başladı, daha sonra köy notları ile öykülere yöneldi. 1958’de Yunus Nadi Ödülü’nü alan Yılanların Öoi’nün Cumhuriyet gazetesinde tefrika olarak yayımlanmasından sonra adı Türkiye ölçüsünde tanındı, Köy Enstitüleri’nin yetiştirdiği güçlü yazarlardan biri olarak ün kazandı. Bu ilk başarısından sonra kitaplarını birbiri ardından çıkarmaya başladı. Hemen tüm romanlarında tarımsal kesimin çözülmeye başlayan geleneksel yapısının gün geçtikçe yoksullaşan küçük köylülük üzerindeki etkilerini sergiledi. Değişen toplum koşullarının oluşturduğu yeni insan tiplerinin dünyayı kavrayışlarını, sermaye çevrelerinin köydeki siyasal iktidar unsurlarıyla ittifaklarına karşı çıkışlarını, gelişimin kaçınılmaz sonucu olan köyden kente göç olayının temelinde yatan umarsızlığı işledi. Devletin köye en yakın unsurlarının yasadışı, haksız uygulamalarını, topluma egemen büyük toprak sahiplerinin insan kişiliğini hiçe sayan davranışlarını, bütün bunlara karşı bireysel bir direnişe giren topraksız köylülerin mücadelelerini ve öfkeli patlamalarını anlattı.
Bütün bunları yaparken sayısı otuza yaklaşan kitaplarındaki kişileri olanca canlılıkları ve değişim içindeki durumlarıyla sergiledi. Özellikle güçlü kadın kahramanlar yarattı. Yalın bir anlatım, yerel özellikler taşıyan konuşmalar, başarılı olay kurgusu ve öyküleme tekniğiyle öne çıktı. Fakir Baykurt’un yapıtları on kadar yabancı dile çevrildi, bazıları sinema filmlerine ve tiyatro oyunlarına uyarlandı.
• YAPITLAR (başlıca): Roman: Yılanların Öcü, 1959; İr azca’mn Dirliği, 1961; Onuncu Köy, 1961; Kerem ile Aslı, 1964; Amerikan Sargısı, 1967; Kaplumbağalar, 1967; Tırpan, 1970; Köygöçiiren, 1973; Keklik, 1975; Kara Ahmet Destanı, 1977; Yayla, 1977; Yüksek Fırınlar, 1983. Öykü: Çilli, 1955; Efendilik Savaşı, 1959; Karın Ağrısı, 1961; Cüce Mubammed, 1964; Anadolu Garajı, 1970; On Binlerce Kağnı, 1971; Can Parası, 1973; İçerdeki Oğul, 1974; Sınırdaki Ölü, 1975; Kalekale, 1978; Gece Vardiyası, 1982; Barış Çöreği, 1982. Deneme: Efkâr Tepesi, 1960; Şamar Oğlanları, 1976. Çocuk Kitapları: Topal Arkadaş, 1964; Sarı Köpek, 1964; Ağaç Dede, 1964; Sakarca, 1976; Yandım Ali, 1979.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi