HERELLE, Felix d’ (1873-1949)
Kanadalı mikrobiyoloji uzmanı. Bakteriler üzerinde asalak yaşayarak bu mikroorganizmaları yok eden ve bakteriyofaj adıyla bilinen virüslerin varlığını saptamıştır.
Felix Hubert d’Herelle 25 Nisan 1873’te Montreal’de doğdu, 22 Şubat 1949’da Paris’te öldü. Annesi Hollandah, babası Fransız olan, Paris’te başladığı tıp öğrenimini Hollanda’daki Leiden Üniversitesi’nde tamamlayan d’Herelle, Hollanda ve ABD’deki öğretim görevlerinin yanı sıra dünyanın birçok ülkesinde, Guatemala, Meksika, Mısır, Hindistan, Çinhindi, SSCB, Tunus ve Türkiye’de mikrobiyoloji araştırmaları yapmıştır. 1901’de, Guatemala’nın başkenti Ciu-dad Guatemala’da bir yandan Tıp Fakültesi’nde mikrobiyoloji dersleri verirken, bir yandan da belediye hastanesinin bakteriyoloji laboratuvarım yöneten, daha sonra Meksika’ya geçerek Yucatan’da araştırmalarını sürdüren d’Herelle, 1909-1921 arası Paris’teki Pasteur Enstitüsü’nde asistan olarak çalıştıktan sonra 1921’de Leiden Üniversitesi’nde yardımcı profesörlüğe atandı. İki yıl sonra Mısır’da Sağlık ve Karantina Kurulu’nun bakteriyoloji servisi yöneticiliğini üstlendi. 1927’de de Hindistan ve Çinhindi’nde kolera salgınlarının bakteriyofaj yoluyla tedavisini araştırdı. 1928’de ABD’ye giderek, Yale Üniversitesi’nde kendisi için kurulan bakteriyofaj (protobiyoloji) kürsüsünün profesörlüğünü 1934’e değin üstlenen d’Herelle, ertesi yıl Sovyet hükümetinin çağrısıyla SSCB’ye giderek Tiflis, Kiev ve Harkov’da bakteriyofaj araştırma enstitüleri kurdu. 1936’da Paris’e döndü ve yaşamının sonuna değin araştırmalarını bu kentte sürdürdü.
D’Herelle’in en önemli çalışması, bugün virolojiye ve özellikle genetik araştırmalarına yeni boyutlar getiren bakteriyofajların varlığını bulması ve bakterilerden ileri gelen bazı hastalıkların tedavisinde bu virüslerden yararlanma olanaklarını araştırmasıdır. Bu çalışmanın başlangıcı, Paris’teki Pasteur Enstitüsü’nde asistan olarak bulunduğu yıllara rastlar. 1915’te, Coccob acilin s acridiorum türü bir bakteri üzerinde araştırmalar yaparken, bakterileri ürettiği besi ortamında yer yer boşluklar oluştuğunu, kabın bazı bölgelerinde bakteri bulunmadığını gözlemlemişti. Ertesi yıl dizanteri basili kültürlerinde de aynı olaya rastlayınca, besi ortamında bakterilerle birlikte yaşayan bazı virüslerin bu bakterileri yok ettiğini düşündü. Araştırmaları bu düşüncesini doğrulayınca, 10 Eylül 1917’de “Dizanteri Basilini Yok Eden, Gözle Görülmez Bir Mikrop” başlığı altında Fransız Bilimler Akademisi’ne sunduğu bir bildiriyle, önce bakteriyofaj (bakteri yiyen) mikrop, sonradan yalnızca bakteriyofaj diye adlandırdığı bu mikroorganizmaların varlığını duyurdu.
İki yıl kadar önce İngiltere’de Twort’un gözlemlediği, ancak araştırmalarım sürdürmeyerek niteliğini açıklama onurunu d’Herelle’e bıraktığı bakteriyofaj-lar, özellikle 1930’lardan sonra Burnet, Delbrück, Luria ve Hershey’in başlattığı yoğun bir araştırma konusu oldu. Bugün yeni bulguların ışığında, bakteri-yofajlarm normal mikroskopla görülemeyecek kadar küçük (107 m ile 2xl0’7 m arası) ultravirüsler olduğu, baş bölgesindeki DNA çekirdeğini saran proteinin kısa bir kuyruk uzantısı oluşturduğu ve bu proteinli kuyruğun birtakım enzimlerle bakterilerin hücre çeperini eritmesinden sonra yalnızca DNA’nın bakteri hücresi içine girdiği biliniyor. Böylece bakteri hücresini denetimi altına alarak, kendi genetik yapısında yeni virüsler oluşturacak biçimde çoğalan bu mikroorganizmalar bugün genetik, özellikle değişinim (mü-tasyon) araştırmalarının en değerli bilgi kaynağıdır.
• YAPITLAR (başlıca): Le bacteriophage, son röle dans l’immunite, 1921, (“Bakteriyofaj, Bağışıklıktaki Rolü”); Les defenses de l’organisme, 1923, (“Organizmanın Savunma Yolları”); Le pkenomene de la guerison dans les maladies infectieuses, 1938, (“Bulaşıcı Hastalıklarda İyileşme Olgusu”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi