BALANCHINE, George (1904-1983)
Rus asıllı ABD’li dansçı, koreograf. Balede neo-klasik anlayışın öncülerindendir. ABD balesinin Avrupa bale geleneğiyle ilişki içinde gelişmesine ve uluslararası ününe kavuşmasına katkıda bulunmuştur.
9 Ocak 1904’te St. Petersburg’da doğdu. Bir bestecinin oğludur. Petrograd İmparatorluk Bale Okulu’na girdi. Devrim sırasında bir dönem kapatıldıktan sonra kültür bakanı Lunaçarski’nin desteğiyle 1918’de Sovyet Devlet Opera ve Bale Akademisi adıyla yeniden açılan bu okulda bale öğrenimini sürdürdü. 1921’de mezun oldu. 1921-1924 arasında besteci Glazunov’un yöneticisi olduğu Petrograd Müzik Konservatuvarı’nda piyano, kompozisyon ve müzik kuramı üzerine çalıştı. 1920’den başlayarak koreografiyle ilgilendi. 1924’te Sovyet Devlet Dansçıları adlı küçük grubuyla Federal Almanya’da turneye çıktı ve SSCB’ye geri dönmedi.
Paris’te çalışan Rus asıllı bale emprezaryosu Sergey Diaghilev’in Rus Baleleri adlı topluluğuna katıldı, 21 yaşında topluluğun baş baleti ve baş-koreografı oldu. Diaghilev’in ölümünden sonra 1929’dan başlayarak sırasıyla Paris Operası, Danimarka Kraliyet Balesi ve Monte Carlo Rus Balesi’nde çalıştı. 1933’te, 1933 Baleleri adlı kendi topluluğunu kurdu. 1934’te bale tutkunu ABD’li işadamı Lincoln Kirstein’ın çağrısıyla Amerikan Bale Okulu’nu yönetmek üzere ABD’ye gitti. Okuldaki öğrencileriyle birlikte oluşturduğu Amerikan Balesi adlı grubuyla uzun süre Metropolitan Opera’da çalışan Balanchine’ in ünü, Stravinski Festivali’yle 1937’de doruğuna ulaştı. 1939’da ABD uyruğuna geçen sanatçı 1948’de New York Kent Balesi’nin başına getirildi. Batı Avrupa bale gruplarında konuk koreograf olarak çalıştı; çoğu Hamburg’da olmak üzere çok sayıda opera yönetti. 5 Mayıs 1983’te öldü.
Balanchine’in ilk dönemi, 200 yıllık Rus bale geleneğini öğrendiği ve Klasizm’in katı disiplinini edindiği bir dönem oldu. Özgün üslubunun biçimlenişi ise Diaghilev’le birlikte çalıştığı döneme rastlar. Avrupa’da bale merkezini Petersburg’dan Paris’e
taşıyan ve Fokine, Nijinsky, Massin ve Nijinska gibi koreograflara çalışma olanakları sağlayan bu ünlü emprezaryo, asıl adı Georgi Melitonoviç Balançivad-ze olan sanatçıya Balanchine adını veren kişidir. Bu dönemin Balanchine için başka bir önemi de besteci Stravinski ile yaşam boyu sürecek olan ortak çalışmalarının başlamasıdır. Rieti’nin müziğiyle Barabau ve Stravinski’nin müziğiyle Bülbülün Şarkısı Balanchine’in Diaghilev topluluğu için hazırladığı on koreog-rafinin ilk ikisidir. 1928’de Stravinski’nin müziğiyle hazırladığı Apollon musagete (“Esin Perilerinin Yol Göstericisi Apollon”) ise koreografın kendi bale yaşamında dönemeç noktası olarak gördüğü bir yapıttır ve neo-klasik anlayışının ilk özgün örneği olarak tanınır. Diaghilev’in ölümünden sonra koreografi çalışmalarını kendi topluluğu 1933 Baleleri’nde sürdüren Balanchine 1933’te Brecht’in yazdığı ve Kurt Weill’in müziğini hazırladığı “Yedi Ölümcül Günah”ı Les sept pecbec capitauxs adıyla sahneledi.
SSCB’yi terkeden ilk baletlerden olan Balanchine, bugün bale dünyasında tanındığı adıyla, “Mr. Balanchine” olarak ününü ABD’de sağlamıştır. Balanchine’in ustalık dönemi yapıtları arasında 1934’te Çaykovski’nin müziğiyle hazırladığı Serenat ve 1937’de Stravinski’nin müziğiyle hazırladığı Perinin Öpüşü vardır. Amerikan Bale Okulu’nun ABD’de profesyonel dansçı yetiştiren en önemli kurum haline gelmesi Balanchine’in bir katkısıdır. Modern repertu-armınbüyük bir bölümünü NewYork Kent Balesi’nde çalıştığı yıllarda oluşturan Balanchine, bu topluluk için Stravinski’nin müziğiyle Ateşkuşu’nu, Ravel’in müziğiyle Vals’i, Mendelssohn’un müziğiyle Iskoç Senfonisi’ni ve Schönberg’in müziğiyle Opus 34’ü hazırladı. Fındıkkıran, Bir Yaz Gecesi Rüyası ve Don Quixote gibi klasik balelerin yanı sıra Broadway müzikalleri ve Hollywood filmlerinde de koreografi-nin gelişmesine öncülük etti. Slaughter on Tentb Avenue (“Onuncu Caddede Katliam”), Who Çaresi (“Kimin Umurunda ?”) ve The Boys from Syracuse (“Syracuse’lü Delikanlılar”) bu türün örneklerindendir.
Balanchine, film ve müzikal gibi değişik konularda da ürün vermekle birlikte, balede neo-klasik anlayışın temsilcisi olarak tanınır. Balanchine’in koreografisi, balerinin virtüözlüğüne, konuya, kostüme ya da dekora değil, saf ve soyut dansa dayanır; böylelikle dramatik niteliğini dansın kendisinden alan bale harekete eşitlenir. Dansta denge, denetim ve kesinlik Balanchine’in bale anlayışını tanımlayan öğelerdir. Romantik balenin geleneksel yumuşak üslubundan da, teatral balenin akrobatik üslubundan da ayrılan Balanchine, biçim ve tekniği yorumun önüne koyan neo-klasik bir anlayış geliştirmiştir. ABD balesinin, Avrupa balesinin zayıf bir kopyası olmaktan çıkmasını, Avrupa bale geleneğiyle doğrudan ve yaratıcı bir bağ kurabilmesini gerçekleştiren de Balanchine’dir.
• YAPITLAR (başlıca): Koreografi: Gece, 1920, müz. Rubinstein; Barabau, 1925, müz. Rieti; Bülbülün Şarkısı, 1925, müz. Stravinski; Apollon musagete, 1928, müz. Stravinski, (“Esin Perilerinin Yol Göstericisi Apollon”); Le Fils Prodique, 1929, müz. Prokofyef, (“Yoldançıkmış Oğul”); Yedi Ölümcül Günah, 1933, müz.Weill; Serenat, 1934, müz. Çaykovski; Perinin Öpüşü, 1934, müz. Stravinski; The Boys From Syracuse, 1938, (“Syracuse’lü Delikanlılar”); Ateşkuşu, 1949, müz. Stravinski; Vals, 1951, müz. Ravel; Iskoç Senfonisi, 1952, müz. Mendels-sohn; Opus 34, 1954, müz. Schönberg; Fındıkkıran, 1954, müz. Çaykovski; Bir Yaz Gecesi Rüyası, 1962, müz. Mendelssohn; Don Quixote, 1965, müz. Nabokov; Sla-ughter on Tenth Avenue, 1968, müz. Rodgers, (“Onuncu Caddede Katliam”); Who Çaresi 1970, müz. Gershwin, (“Kimin Umurunda?”). Kitap: Blanchin’s Complete Stori-es of tbe Great Ballets, 1954; Balaucbie’s Festival of Ballet (F. Mason ile), 1978.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi