BORELLI, Giovanni Alfonso (1608-1679)
İtalyan fizikçi, fizyoloji uzmanı. İnsan vücudunun hareketlerinin fiziksel yasalarını geliştirmiştir. Iatrofizik Okulu’nun kurucularındandır.
Giovanni Francesco Antonio Alfonso Borelli 28 Ocak 1608’de Napoli’de doğdu. Babası, Napoli’de görevli bir İspanyol askeriydi. Gençlik yıllarında, özellikle tıp okuyup okumadığı bilinmemektedir. Roma’da matematik okuyan Borelli, 1649’da Messina’da, 1656’da da Pisa’da matematik profesörü oldu. 1667’de Messina’ya geri döndü, 1664’te gittiği Roma’ da, İsveç’in eski kraliçesi Christina’nm koruyuculuğu altında yaşadı. Borelli en ünlü çalışması olan De Motu anitnalium’u (“Hayvanların Hareketleri Üzerine”) 1680-1681 de tamamladı. Hayvanların gövdesel hareketlerini mekaniğin prensipleri temelinde açıklayan bu yapıtı ile Borelli Iatrofizik Okulu’nun kurucularından olarak tanındı. Fizyolojinin yanı sıra matematik ve astronomi alanında da buluşları vardır. Parabolik yörünge düşüncesini ilk kez Borelli, 1665’te takma bir adla yayımladığı bir yapıtında ortaya atmıştır. Malpıghi ile de dostluğu ve çalışma arkadaşlığı olan Borelli 31 Aralık 1679’da Roma’da öldü.
Borelii’nin yaşadığı 17. yy tıbbın uygulamada karşılaştığı çeşitli problemlere çözüm getirmek için yoğun çabaların gösterildiği bir dönüm noktasıydı. 17. yy Fransız felsefeci ve matematikçisi Rene Descar-tes insan gövdesinin bir makine olduğunu düşünü-yordu.Tıpta mekanizmacılığm en erken temsilcilerinden sayılabilecek Descartes’in fizyoloji üstüne görüşleri önemli hataları içermekle birlikte organizmanın etkinliklerine ilk kez yepyeni bir düşünme sistemiyle yaklaştığı için büyük önem taşıyordu. Bu dönemde insanın kendisinin de doğa yasalarıyla anlaşılabileceği ortaya atılmış, Van Helmont ve Sylvius’un öncülüğünü ettikleri, iatrokimyacılar denilen bir grup bilim adamı yaşamı bir dizi kimyasal tepkimeden oluşan bir süreç olarak değerlendirirken, kimileri de yaşamın kendisinin dikkatli bir matematik uygulamasıyla anlaşılabileceğini vurgulayarak fizyoloji alanında önemli bir adım atmışlardı. Iatrofizik Okulu olarak bilinen ve fizikle fizyolojiyi birleştirerek tıpta köklü yenilikler getirmeyi amaçlayan bu görüşü yakından izleyen Borelli, kas hareketlerini ve insan gövdesinin diğer hareketlerini statik ve dinamiğin yasalarına göre açıklamaya çalıştı. Tıpta iatrofizik görüşün Borelli’ den önceki temsilcisi olan Sanctorius bugün metabolizma diye adlandırılan konuda öncü çalışmalar yapmıştı. Borelli bu görüşü daha da geliştirerek böbreklerden kalbe kadar, incelediği çeşitli organların işleyişlerini fiziko-kimyasal süreçlerle açıklamaya çalıştı.
Borelli, tıp alanındaki katkılarının ve geometri üzerine çalışmalarının yanı sıra, fizikte sıvıların kılcal borular içinde yükselmesine ilişkin yasayı öne sürdü, ve astronomide gökcisimlerinin hareketlerini çekim kuvvetiyle açıklamaya çalıştı. Astronomi alanındaki çalışmaları, 1664’te gözlemlediği kuyrukluyıldızdan özellikle etkilendi. Borelli, 1665 başlarına kadar izlediği bu kuyrukluyıldızın Yer’e uzaklığının değiştiği, kuyrukluyıldızın Ay’dan uzakta bulunduğu ve düz bir hat yerine bir parabol üzerinde yol aldığı sonucuna vardı. Bu sonuç da Ptolemaios, Brahe ve Kepler’in gökcisimlerinin hareketlerine ilişkin rakip görüşleriyle çelişiyordu. Galilei’nin karşılaştığı sorunları da bilen Borelli bu durumda gözlemlerini Pier Maria Mutroli takma adıyla, Padua’da matematik porfesörü olan bir dostuna, Del movimento della cometa apparsa il mesdi decembre, 1664 (“1664’ün Aralık Ayı’nda Görülen Kuyrukluyıldızın Hareketi Üzerine”) başlıklı bir mektup şeklinde yayımlamayı yeğledi. Daha sonra Jüpiter’in uydularını inceleyerek 1666’da yayımladığı Theorica e mediceorum planetarum ex causıs physicis deductae adlı yapıtında gezegenlerin eliptik yörüngelerine bir açıklama getirdi.
• YAPITLAR (başlıca): De Motu anım ahum, 1680-1681, (“Hayvanların Hareketleri Üzerine”); Del movimento della cometa apparsa il mese di decembre, 1664, (Pier Maria Mutoli takma adıyla), 1665, (“1664’ün Aralık Ayında Görülen Kuyrukluyıldızın Hareketi Üzerine”); Tbeoricae mediceorum planetarum ex causis pbysıcıs deductae, 1666, (“Fiziksel Nedenlere Dayanarak Gezegenlerle İlgili Kuramların Düzeltilmesi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi