BANDA, Hastings Kamuzu (1905 – 25 Kasım 1997)
Malawili siyasi önder ve devlet adamı. Bağımsız Malawi’nin ilk cumhurbaşkanıdır.
Hastings Kamuzu Banda, Nyasaland’ın (Mala-wi’nin eski adı) Kasungu bölgesinde doğdu. Ailesi Chewa aşiretindendi. İlköğrenimini İskoçya Kilisesi’ nin Livingstonia Misyoner Okulu’nda gördü. 13 yaşında öğrenimini sürdürmek için yürüyerek Güney Afrika’ya gitti. Johannesburg’da bir madende kâtip olarak çalıştı.
Banda, 1923’te ABD’ye giderek, 1928’de Wilber-force Lisesi’ni bitirdi. 1931 ’e kadar Chicago Üniversi-tesi’nde Bantu dili danışmanı olarak çalıştı. Daha sonra Nashville’deki Meharry Tıp Fakültesi’ne devam etti ve 1937’de tıp doktoru oldu. Banda, İngiltere’de doktorluk yapabilmek için İskoçya’daki Glasgow ve Edinburgh üniversitelerinde bir süre eğitim gördü ve 1941’de bu üniversitelerden de diploma aldı.
1944-1953 arasında İngiltere’de doktor olarak çalışan Banda, bu dönemde İngiltere’de bulunan Afrikalı bağımsızlık yanlısı önderlerle ilişki kurdu. 1951’de Güney Rodezya’nın ırkçı politikasını eleştiren bir çalışması yayımlandı. 1953’te Güney Rodezya’nın isteği ile Nyasaland (Malawi), Kuzey Rodezya (Zambia) ve Güney Rodezya (Zimbabwe) bir konfederasyon halinde birleştiler. Üç ülkedeki bağımsızlık yanlısı siyah önderler bu olaya karşı çıktılar. Ülkesindeki siyasal gelişmelere etkin olarak katılmak amacıyla Banda, İngiltere’deki işini bırakarak Gana’ya geldi.
Banda, 1958’de yeni bir anayasa istemi ile İngiltere’ye giden kurula başkanlık etti. 6 Temmuz’da ise Nyasaland’a döndü ve 1 Ağustos’ta yapılan seçimde Malawi Kongre Partisi’nin başkanlığına getirildi. Federasyona karşı ayaklanmalar 1959’da giderek artınca, ırkçı beyaz azınlık hükümeti 3 Mart 1959’da protesto gösterilerini şiddet yoluyla bastırdı. 120 siyahın öldürüldüğü olayda Banda da tutuklanarak Güney Rodezya’da hapse atıldı.
13 ay hapiste kaldıktan sonra serbest bırakılan Banda, Malawi Kongre Partisi’nin başkanı olarak etkinliğini sürdürdü ve Haziran 1960’ta İngiltere’nin, siyah çoğunluğa Yasama Meclisi’nde çoğunluk i tanıyan Anayasa önerisini kabul etti.
Banda, 1 Şubat 1963’te, Nyasaland’ın ilk siyah başkanı oldu. Nyasaland, 6 Temmuz 1964’te bağımsızlığını ilan ederek “Malawi” adını aldı. 6 Temmuz 1966’da ise Malawi İngiliz Uluslar Topluluğu’na bağlı bir cumhuriyet oldu ve Banda da Malawi’nin ömür boyu kaydıyla ilk cumhurbaşkanı seçildi.
Banda, iktidara gelmesinin hemen ardından başkanı olduğu Malawi Kongre Partisi’nin tek parti olarak kalmasını sağlamış, Malawi Cumhuriyeti’nin çok partili bir demokrasiye dönüşmesini engellemiştir. 1960’larda Afrika’da sömürge yönetiminden kurtulan diğer ülkelerden farklı olarak Banda, ırkçı Güney Afrika ve Rodezya hükümetleriyle ekonomik ve siyasal ilişkilerini sürdürmüş, Afrika Birliği Örgü-tü’nün ırkçılığa karşı politikasını kabul etmemiştir.
Banda’nın ırkçı beyaz yönetimlere karşı izlediği siyaset, ülke içinde ve kendi partisinde de eleştirilere yol açmıştır. Bağımsızlığın kazanılmasının hemen ardından dokuz kişilik bakanlar kurulundan altı bakan, onun bu politikasına karşı çıktı. Bu bakanların üçü görevden alındı ve üçü de istifa etmek zorunda bırakıldı. Bu bakanlardan ikisinin 1965 ve 1967’deki ayaklanma girişimleri halktan destek görmeyerek başarısızlıkla sonuçlandı.
Banda yönetiminin iktisadi gerekçelerle Güney Afrika ve eski Rodezya ile sürdürdüğü iyi ilişkiler, Afrika’daki ilerici yönetimlerle arasının açılmasına yol açmıştır. Irk ayırımının beyaz azınlık yönetimlerine karşı mücadele ile değil, siyah yönetimlerin bunlarla yakın ilişkiler kurmasıyla ortadan kaldırılacağını savunan Banda, Afrika’da böyle bir politika izleyen tek siyah önder olarak yalnızlığa itilmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi