BÖLL, Heinrich (1917 – 16 Temmuz 1985)
Alman romancı ve öykücü. 1972 Nobel Edebiyat Ödülü’nü almıştır.
21 Aralık 1917’de Almanya’nın Köln kentinde doğdu. Babası marangozdu. Çocukluğu ve gençliği Katolik bir çevrede geçti. 1937’de liseyi bitirince önce bir kitapçı yanında çalıştı, sonra üniversiteye yazıldı. Savaşın başlamasıyla askere alınınca öğrenimi yarıda kaldı. II. Dünya Savaşı boyunca çeşitli cephelerde bulundu. 1942’de edebiyat öğretmeni Annemarie Cech ile evlendi. 1945’te Müttefiklere esir düştü, Amerikan ve İngiliz tutsak kamplarında kaldı. Savaş sona erince Köln’e dönüp yeniden üniversite öğrenimine başladı, ancak bunu sürdürmeyip bulduğu geçici işlerde çalıştı.
1947’de ilk kısa öyküleri yayımlandı. Savaşı ve savaş sonrası yıkıntıları üzerindeki Almanya’yı sıradan insanların yaşadıklarıyla anlatan öyküleri ona kısa zamanda ün kazandırdı. 1949’da ilk romanı Der Zug w ar pünktlich (Trenin Tam Saatiydi) yayımlandı. 1951’den itibaren bağımsız yazarlığı sürdürdü. 1967’de Federal Almanya’nın önde gelen edebiyat ödüllerinden biri olan Büchner Ödülü’nü aldı. 1970-1971’de Federal Alman Pen Kulübü’nün, 1971 -1974’te Uluslararası Pen Kulübü’nün başkanlığını yaptı. 1969’da Alman yazarlarının sendikalaşmasına öncülük etti. 1972’de Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandı.
Başta Hemingway olmak üzere Amerikan kısa öykü anlayışını örnek alan Böll, gerçekçi ve duru anlatımıyla kısa sürede Federal Almanya’nın en çok okunan ve tartışılan, dış ülkelerde en çok tanınan yazarı oldu.
1949’da yayımlanan Trenin Tam Saatiydi, cepheye dönen genç bir askerin öyküsüdür. Gideceği yere kadar günlerce süren yolculuk boyunca genç asker arkadaşlarını anlayamaz, kendisini yalnız ve terkedilmiş hisseder. Arkadaşları, kahraman olarak ölmeyi beklerken iskambil oynayıp fıkralar anlatarak vakit geçirirler. Genç asker cepheye yakm bir kentte tanıştığı genç bir Polonyalı kızla geçirdiği birkaç saat sonucunda savaşın bütün korkunçluğuna karşm gene de insanlar arasında ince duygulara ve teselliye yer olduğunu görür.
Evliliği konu aldığı romanı Und sagte kein einziges Wort’Aa (Ve O Hiçbirşey Demedi) savaşın bıraktığı yıkıntılar ortasındaki Almanya’da geçim zorluğu içinde birbirlerinden ayrı yaşayan bir karı kocayı anlatır. Roman o günlerde umutsuzluk ve çaresizlik içinde yürütülmeye çalışılan birçok evliliğin bir örneğini yansıtır.
Daha sonraki romanları yeni bir üslup ve konu arayışım da yansıtır. 1954’te yayımlanan Haus ohne Hüter (Babasız Evler) romanında erkekleri savaşta ölen ve çocukların babasız büyüdüğü iki ailenin örneğinde iki ayrı sosyal kesimden kişilerin çaresizliğini anlatır. Savaşın yarattığı umutsuz ortamda dul kadınlar ne yaşayabiliyor, ne ölebiliyorlar, çocuklar ise erginliğe ulaşmayı başaramıyorlardır.
1959’da yayımlanan Billard um halbzehn (Dokuz Buçukta Bilardo) adlı romanında zengin bir Alman mimar ailesinin üç kuşağının anılarım geriye dönüş tekniği ile işleyerek Nazi Almanyasim konu alır.
Heinrich Böll, romanlarının yanı sıra mizah ve hiciv yazarı olarak da ülkesindeki sosyal gerçekliğin anlamsız yönlerine eğilmiş, ayrıca Bernard Shaw, O. Henry ve J.D. Salinger gibi yazarların yapıtlarını Almanca’ya çevirmiştir.
Son yıllarda deneme, makale ve demeçlerinde savunduğu siyasal görüşlerle ülkesinde çok tartışılan bir yazar haline gelmiştir. Devletin yapısındaki otoriter gelişme eğilimlerine karşı birey haklarını, demokratik hukuk devletini savunmuş, II. Dünya Savaşı sonrasındaki yeniden silahlanma çabalarını eleştirmiştir. Hiçbir siyasal ideolojiye bağlı olmamakla birlikte ahlakçı bir anlayışa yaslanarak bağımlı bir yazar olduğunu ileri sürmüştür.
• YAPITLAR (başlıca): Der Zug war pünktlich, 1949, (Trenin Tam Saatiydi); Wo warst du Adam, 1951, (Ademoğlu Neredeydin?); Hous ohne Hüter, 1954, (Babasız Evler); Das Brot der frühen Jahre, 1955, (İlk Yılların Ekmeği); Billard um halbzehn, 1959, (Dokuz Buçukta Bilardo); Ansichten eines Clovms, 1963, (Palyaço); Grup-penbild mit Dame, 1971, (Fotoğrafta Kadın daVar); Die verlorene Ehre Katharina Blums, 1974, (İftira); Fürsorgliche Belagerung, 1979.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi