BOSSERT, Theodor (1889-1961)
Alman asıllı Türk arkeolog. Hitit hiyeroglif yazısını çözmüştür.
Phılipp HelmuthTheodorBossert Güney Alman’ ya’da Landau kasabasında doğdu. 1908’de liseyi bitirdikten sonra Heidelberg, Strasbourg, Freiburg ve Münih üniversitelerinde öğrenimini sürdürdü. Freiburg’daki Albert-Ludwig Üniversitesi’nden 1913’te doktorasını da vererek mezun oldu. Freiburg Müzesi’ ne asistan olarak girdi. I. Dünya Savaşı’na Alman ordusunda muhabere yedek subayı olarak katıldı.
Savaştan sonra Girit yazısının ve Hitit hiyerogliflerinin çözümü üstüne çalışmalar yaptı. Sanat tarihi konularına yöneldi, üniversite öğrencisiyken başladığı yayın çalışmalarına ağırlık verdi. 1919-1933 arasında Avrupa halk sanatından eski Girit uygarlığına dek çeşitli konularda on beşe yakın kitap yayımladı.
1933’te Türkiye’ye geldi, Hititler’in başkenti Boğazköy’de Almanlar’ın yönettiği kazıya Bavyera Bilimler Akademisi adına katıldı. Burada Nişantaş kaya yazıtındaki Hitit hiyeroglifi ile Yazılıkaya’daki kaya kabartmalarının lejandlarını inceledi.
Ankara’da zamanın Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip’le tanıştı. O günlerde İstanbul Darülfünunu kapatılmış ve yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştu. Batılı anlamdaki bu yeni üniversiteye Türk hocalardan başka Batılı bilim adamları da getiriliyordu. Bossert’e de İstanbul Üniversitesi’nde görev alması önerildi. Öneriyi kabul edince 1934’te Edebiyat Fakültesi’ne profesör olarak atandı ve daha sonra kürsüye dönüşen Türk Arkeoloji Enstitüsü müdürlüğüne getirildi.
1942-1939 arasında Eski Önasya Dilleri ve Kültürleri Kürsüsü başkanı olarak görev yaptı. II. Dünya Savaşı çıkınca Hitler Almanya’sına dönmedi,Türkiye’ de kalarak üniversitedeki görevini ve Anadolu’daki kazılarını sürdürdü. 1947’de Türk uyruğuna geçti. 1961’de İstanbul’da öldü.
Bossert’in bilimsel alandaki en büyük başarısı Hitit Hiyeroglif yazısını çözmesi olmuştu. 1947’de Adana’da Kadirli ilçesindeki Karatepe’de kazıya başladı. Karatepe bir Geç Hitit kalesi idi. İlk çalışmalar sırasında çiftdilli yazıtlar (bilingue) ele geçti. Bunlarda aynı metin hem Fenike, hem de Hitit hiyeroglif yazısı ile yazılmış olarak yer alıyordu. Bossert bu yazıtlar üzerinde çalışarak bilinen Fenike dilinin yardımı ile o güne değin bilinmeyen Hitit hiyeroglif yazısını çözdü. Onun bu başarısı, Anadolu’da bulunan Hitit hiyeroglifiyle yazılı yüzlerce belgenin okunmasını sağladı.
Anadolu arkeolojisinin gelişimine katkıda bulunanların başında gelen Bossert, Türkiye’de arkeoloji alanında bilimsel bir çevrenin oluşmasında da öncülük etmiştir. Onun üniversitede yetiştirdiği bilim adamları bugün başarılı çalışmalar yapmakta, arkeoloji dünyasına sağlam veriler ve görüşler getirmektedir.
Bossert yaşamı boyunca 34 kitap, 107 makale yazmış verimli bir bilim adamıdır. Anadolu kültürlerini ve bu kültürlerin çeşitli dönemlerdeki ürünlerini toplayan bir çalışması ile Türk Halk Sanatı adını vermeyi düşündüğü bir kitabı ölümüyle yarım kalmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Ausgewdhlte Kunstdenkmaler von Laon und Umgebung, 1917, (“Laon ve Çevresinden Seçilmiş Sanat Yapıtları”); Altkreta, Kunst und Kunstge-uoerbe im Agdischen Kulturkreis, 1921, (“Eski Girit, Ege Kültür Çevresinde Sanat ve Elsanatları”); Volkskunst in Europa, 1926, (“Avrupada Halk Sanatı”); Wehrlos hinter der Front, Leiden der Volker im Krieg, 1931, (“Cephe Gerisindeki Silahsız Halkların Acılari’j; Santas undKapa-pa Neue Beitrâge zur Entzifferung der kretische und hethitischen Bilderschrift, 1932, (“Santas ve Kapapa, Girit ve Hitit Hiyeroglif Yazısının Çözümlenmesine Yeni Katkılar”); Hellas und Rom. Die Kultur der Antike in Bildern, 1936, (“Yunanistan ve Roma. Resimlerle Antik Çağ Kültürü”); Eski ve Yeni Çağlarda Akdeniz Havzasında Doğum ve Vasıtaları, 1938; Altanatolien, 1942, (“Eski Anadolu”); Em hethitisches Königssiegel, Neue Beitrâge zur Geschichte unt Entzifferung der hethitischen Hierogliphenschrift, 1944, (“Bir Hitit Kral Mühürü, Hitit Hiyeroglif Yazısının Çözümlenmesine ve HititTarihine Yeni Katkılar”); Asia, 1947; Karatepe, Yem Bir Eti Harabesi (H. Çambel ile), 1945; Karatepe, Kadirli ve Dolayları, (U.B. Alkım ile), 1947; “Die phönizischhethitischen Bilinguen vom Karatepe”, Belleten, XII, 1948, (“Karatepe’deki Fenike Hitit Bilingleri”); “Zur Geschichte von Karkamış”,, Studi Classici e Orientali, I, 1951, (“Karkamış Tarihi Üzerine”).
• KAYNAKLAR: U.B. Alkım, “Prof. Dr. H. Th. Bossert”, Anadolu Araştırmaları, II (1-2); T. Mengüşoğlu, “Prof. Dr. H. Th. Bossert, Ölümü Dolayısıyla”, Anadolu Araştırmaları, II (1-2).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi