BELL, Henry (1767-1830)
Iskoç mühendis. Avrupa’nın ilk buharlı gemisini yaparak gemi taşımacılığına büyük bir atılım kazandırmıştır.
1767’de Torpichen’deki Linlithgowshire kentinde doğdu. Önce değirmenci olan amcasına, sonra da Borrovvstounness’deki bir gemi yapımcısına çıraklık etti. Ardından Londra’ya giderek, 18. yy sonlan ile 19. yy başlarının en ünlü inşaat mühendislerinden biri olan ve Thames Nehri üzerinde üç asma köprü kuran John Rennie’nin (1761-1821) yanında çalıştı. 1790’da İskoçya’ya döndü, bir süre Glasgow’da marangozluk yaptıktan sonra Helensburg’a giderek Clydc Halici kıyısına yerleşti. Buharlı gemiler üzerindeki çalışmalarını burada yürüten Bell, 14 Kasım 1830’da aynı kentte öldü. Clyde kıyılarındaki Dunglass’ta onun adına bir anıt bulunmaktadır.
Buharlı gemilerin ilk örnekleri 18. yy sonlarında ABD’de geliştirildi. 22 Ağustos 1787’de, kendi tasarladığı buharlı ve çarklı küçük bir gemiyle Delaware Nehri üzerinde başarılı bir deneme yapan John Fitch, 1791’de buharlı gemileri için ABD ve Fransa’dan patent aldı. Geliştirme çabaları ve yeni örnekler birbirini izlerken, yine ABD’li Robert Fulton’ın yaptığı buharlı nehir gemisi “Clermont” 1807’de Hudson Nehri üzerinde ve New York-Albany arasında düzenli seferlere başladı. İki yıl sonra buharlı gemiler nehir taşımacılığından deniz taşımacılığına geçecek düzeye gelmişti. 1809’da New Jersey’deki Hoboken ile Philadelphia arasında çalışmaya başlayan buharlı “Phoenix” gemisi, düzenli deniz seferlerinin öncülüğünü yaptı.
ABD’de buharlı gemiler denize açılırken 1800’den beri bu konu üzerinde çalışmakta olan Bell de son denemelerinden olumlu sonuç almış ve Avrupa’da buharlı gemi taşımacılığını başlatmak üzere girişimlerini hızlandırmıştı. İngiliz Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na sunduğu teklif kabul edilince 1812’de 3 beygir gücünde bir buhar motoruyla donatılmış 28 tonluk “Comet” gemisinin yapımını bitirdi. Bu gemi 13,10 m uzunluğunda, 3,35 m genişliğinde, 1,67 m dcrinliğindeydi ve tek silindirli bir motorla çalışıyordu. Comet Temmuz 1812’de Glasgow Limanı’ndan suya indirildi ve 1812’den 1820’ye kadar Clyde Nehri üzerindeki Greenock ile Helensburg arasında yolcu taşıdı.
Avrupa’da büyük ticari başarı kazanan bu ilk gemiyi kısa süre içinde yenileri izledi ve gemi taşımacılığı Avrupa ülkelerinde Bell’in açtığı yolda ilerledi.
• KAYNAKLAR: E.Morris, Life of Henry Bell, 1844; H.D.Spratt, The Birth of the Steamboat, 1958.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi