BESSEMER, Henry (1813-1898)
İngiliz mucit ve sanayici. Dökme demirin çeliğe dönüştürülmesinde maliyeti düşüren yöntemiyle, 19. yy çelik sanayiine yeni bir atılım kazandırmıştır.
19 Ocak 1813’te Hertfordshire’daki Charlton kentinde doğdu. Babasının hurufat dökümevinde çalışmak üzere öğrenimini yarım bıraktı. 1830’da da kendi atölyesini açarak bronz kaplamacılığına ve hafif metal alaşımlarının üretimine geçti. Yaratıcılığının ürünlerini çok genç yaşta vermeye başlayan Bessemer’ in daha 20 yaşındayken Royal Academy’ye sunduğu pek çok buluşu sergilenmeye değer bulunmuştu. Demir-çelik sanayiinde üretim maliyetini büyük ölçüde düşüren Bessemer yöntemi kısa sürede pek çok ülkede benimsenirken, kendisi de Sheffield’de kurduğu fabrikalarla büyük bir servet yaptı. 1879’da “Sir” unvanı aldı ve 15 Mart 1898’de Londra’da öldü.
Bessemer 1854’te geliştirdiği bir top projesinin o günkü metal ve alaşımlarla gerçekleştirilemeyeceği gerekçesiyle geri çevrilmesi üzerine, bilinenlerden daha sert bir demir alaşımı üretebilmek için araştırmalara girişti. Yüzyılın başlangıcında demir filizinin katalan ocaklarda odun kömürüyle ergitilmesinden elde edilen çeliğin hem üretimi kısıtlıydı, hem de maliyeti çok yüksekti. Yeni yeni üretime geçen yüksek fırınlarda ise yalnızca dökme demir (pik) elde edilebiliyor, bunu çeliğe dönüştürmek için ikinci bir fırın gerektiğinden maliyet daha da artıyordu. Bessemer, dökme demirin içindeki karbon yüzdesini azaltarak çeliğe dönüştürebilmek için, ergimiş demire hava üflemeyi tasarladı. 1855’te sabit bir potada ergittiği dökme demire yandan bir körükle hava verdi ve başka bir ısı kaynağı kullanmaksızın düşük kalitede çelik elde etmeyi başardı. 1856’da buluşunu açıklayarak patentini aldı. Bu yöntemin işçilik ve yakıt ekonomisi sağlayacağını uman dökme demir yapımcıları üretime geçtilerse de, kullanılır nitelikte çelik elde etmeyi başaramadılar.
Düş kırıklığına uğrayan Bessemer, bu beklenmedik başarısızlığın nedenlerini ve çarelerini araştırmaya başladı. Sonunda, kendi lisansıyla çalışan iki çelik üreticisinin de yardımıyla aksaklığın nedenleri anlaşıldı. İngiltere’deki demir filizlerinin bileşiminde bol miktarda fosfor vardı, ayrıca dökme demire üflenen hava alaşıma oksijen yüklüyordu ve bu iki katkı maddesi çeliğin kırılganlığını artırıyordu.
1858’de Sheffield’de kurdukları fabrikada çelik üretimine geçen Bessemer ve ortakları, bu sakıncayı gidermek için İsveç’ten getirttikleri fosforsuz filizleri kullanmaya başladılar. İki yıl sonra da Bessemer, sıvı dökme demirin alttan basılan havayla işlendiği “Bessemer dönüştürücüsü”nü (konvertisörünü) geliştirdi. Fakat çelik üreticilerinin desteğini büyük ölçüde yitirmişti. 1879’da da hurda demirin çeliğe dönüştürülmesine olanak veren, Gilchrist ve Thomas’nm geliştirdiği yeni yöntem İngiliz çelik sanayiine egemen oldu. Bu sanayi dalında İngiltere kadar ileride olmayan bazı Avrupa ülkeleriyle Amerika’da ise uzun yıllar Bessemer yöntemi kullanıldı.
Bessemer’in yöntemi bugün yerini yeni yöntemlere bırakarak tarihe karışmış olmasına karşın, çelik sanayiinin doğuşunu ve gelişmesini hızlandırıcı bir etken olmuştur.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi